dsm gRMQ dI sMKyp pVcol
crnjIq isMG b`l
To
view this article, please download Gurbani fonts from www.sikhsundesh.net
cyqwvnI:-AKOqI
dsm gRMQ dIAW kuJ rcnwvW dI BwSw ASlIl (gMdI) Aqy kwm auqyjk hY[
pRis`D is`K ivdvwnW Aqy KojI ieiqhwskwrW dIAW rcnwvW qoN pRwpq
jwnkwrI Anuswr dsm gRMQ nwm dw gRMQ jW pusqk dsmyS gurU goibMd isMG jI dy smyN
hoNd ivc nhIN sI, Aqy gurU swihb dy smyN auhnW dIAW AwpxIAW bwxIAW dy sMgRih dw
nwm ‘ividAw swgr’ sI[
jo Ab gRMQ dsm gur kyrw[ kihlwvq m`D pMQ vfyrw[
gur ky smyN bIV nih qW kI[ BeI bwxIAW rhI iekWkI[
AinkY TOr poQIAW mwih[ bwxI rhI dsm gur vwih[
blik iek iQr isMGn bKXwq[ gur iF`g ibny krI ies BWq
hy siqgur jo qumrI bwnI chIey iek TW bIV bnwnI[
Awid gRMQ swihb sm gRMQ[ ieh BI bn hY mwny pMQ[
ieh sux dsmyN gurU aucwrI[ gurU Arjun bf Bey aupkwrI[
iqn kI nih brwbrI chIey[ nw hm krYN nw qum iPr khIey[
ig: igAwn isMG, pMQ pRkwS, invws 36, AMk 19
BweI kwnH isMG jI nwBw
SRomxI
gu. pR. kmytI vloN pRkwSwq kIqy gurmq
mwrqMf
ivc ilKdy hn, "lok pRis`D dsvyN pwqSwh dw gRMQ, ijs dw sMKyp nwauN ‘dsm
gRMQ hY, aus dI AslIAq ieh hY, kwvX ipRA sRI gurU goibMd isMG swihb, SWq, vIr rs
Awidk rs pUirq mnohr rcnw Awp ilKdy Aqy Awpxy drbwrI 52 kvIAW qoN inrMqr
ilKvwieAw krdy sn [ ies imisRq rcnw dw sMgRih iek gRMQ iqAwr kIqw igAw, ijs dw
nwm ‘ivdXw swgr’ sI [ AnMdpur dy AwKrI jMg (sMmq 1761, sn 1704 eI.) ivc ieh
kwvX dw Kzwnw ivdXw Aqy Drm ivroDIAW dy h`QoN lu`itAw Aqy Bsm kIqw igAw[ pr ies
dy jo kuC ih`sy pRymI is`KW dy kMT AQvw ilKy hoey sn, Ar drbwrI kvIAW pws nkl
kIqy hoey sn auh lop hoxo bc gey["
"BweI (mnI isMG jI)
ny iek dsvIN pwqSwhI dw gRMQ iliKAw ijs ivc, ivdXw
swgr gRMQ
dy kuC Bwg, jo Xqn kr ky is`KW Aqy kvIAW qoN h`Q l`g sky, eykqR kIqy gey[ BweI
mnI isMG jI dy idhWq pur pMQ ny dsm gRMQ nUM dmdmy swihb, jo aus smX ivdXw dI
tkswl (is`KW dI kwSI krky pRisDw hY), ivcwr leI Byj id`qw[ Kwlsw
dIvwn iv`c icr qoVI ies bIV pr crcw hoeI[ bhuiqAW ny AwiKAw ik ies dIAW do ijldW
bxweIAW jwx, iek iv`c sRI muKvwk bwxI hovy jo Kwlsw Drm dy nXm pRgt krdI hY, AOr
dUjI iv`c ieiqhws Awidk ilKy hox[ bhuiqAW isMGW ny rwX id`qI ik.iqRAw cirqR Aqy
zPrnwmh dy nwl jo 11 hkwXqW ilKIAW hn, ieh bIV qoN Al`g kIqIAW jwx[ cirqRW dw
pwT dIvwn iv`c nhIN ho skdw AOr mweIAW bIbIAW leI qW (pVn sunx dI)
bhuq hI kiTnweI hY[
iesy qrHW qrk ivqrk icr qweIN huMdI rhI pr koeI PYslw nhIN hoieAw["
"ieqny icr iv`c mIrw kotIAw BweI
mqwb isMG jI
m`sy rMGV dy
hQoN sMmq 1797 (1740 eI) iv`c drbwr AMimRqsr jI dI byAdbI dw hwl sux ky bIkwnyr
qoN AMimRqsr jI ApVn leI, rwh jWdy dmdmy Aw phuMcy[ pMQ ny aunw dI rwX BI dsm
gRMQ bwbq leI, qW anHW ny AwiKAw, “jy mYN m`sy nUM mwr ky muV dmdmy swihb AwieAw qW bIV BweI mnI
isMG jI dI ilKI kwXm rhy, Aru jy mYN AMimRqsr ShId ho igAw, qW ijld KolH ky
judIAW poQIAW bxweIAW jwx[”
BweI mqwb isMG jI bhwdurI dy nwl pwmr AnXwXI m`sy nUM mwr ky jYkwry gjwauNdw
dmdmy swihb AwieAw[ BweI mqwb isMG jI dy bcn Anuswr dsm gRMQ dI bIV kwXm rhI, pr
pMQ ny dsmyS dy Qwpy inXm qoN ivru`D ieh PYslw SKsI rwX pur kIqw[ cwhIdw ieh sI
ik dIvwn dI srb sMmqI nwl ies bIV dIAW poQIAW v`K v`K kr id`qAW jWdIAW["
"AsIN BweI mnI isMG jI nUM pMQ rqn Aqy Drm vIr mMndy hoey ieh
AwKxo sMkoc nhIN krdy ik BweI swihb ny ieh AjyhI Bu`l kIqI hY ik ijs qoN (isKw
Drm nUM) Apwr hwnI pu`jI hY Ar
A`goN nUM BI BwrI nukswn hox dw fr hY["
"dsm gRMQ dI iek bIV
BweI su`Kw isMG ptny swihb gRMQI ny BI ilKI hY, ijs ivc C`ky, BgOqI sqoqR
Awidk Swml kr id`qy hn[ mUrK
ilKwrIAW dI ikRpw nwl keI hor bIVW BI bx geIAW hn
Aqy ArQW dy AnrQ ho gey hn, pr iksy gurmq pRymI ny ies dy pUrn suDwr dw aupwX
nhIN kIqw[ BwvyN bIVW qW byAMq hn pr muK do hI hn, iek BweI mnI isMG dI ijs dw
dUjw nwauN BweI
dIp isMG vwlI BI hY {ikauNik bwbw dIp isMG jI ny ies dIAW keI kwpIAW (qkrIbn
1804 ivc) krvweIAW sn},
dUjI BweI su`Kw isMG dI ijs nUM Kws bIV BI s`ddy hn[" BweI
kwnH isMG jI nwBw, gurmq mwrqMf, pnW 567-70
BweI dIp isMG vwlI bIV nUM dUjI bIV vI d`isAw jWdw hY[ ptnw
swihb dy gRMQI BweI s`uKw isMG ny bIV, ijs dy nwm bwry koeI jwnkwrI nhIN imldI,
sMmq 1832 (sn 1775) ivc pUrI kIqI d`sI jWdI hY[ dyv, dyvI dy aupwSk BweI su`Kw
isMG ny gurU goibMd isMG jI dI bwxI Akwl ausqiq dy AMkW dI Adlw-bdlI krky
mhWkwlI dI mihmw dy vIh CMd aus ivc joV id`qy Aqy ies bIV dw AMq CikAW qy hY[
su`Kw isMG gRMQI AOr, rcI bIV ptny myN gOr[
ATwrh sY b`qI mwih, riKau suKmnw C`ky vwih[
AMkplI lO Aink pRsMg, rwKy aunHy Awpxy FMg[
Bog CikauN pr pwieau qwih, qIn bIV hoeI ib`D Xwih[
ig:
igAwn isMG, pMQ pRkwS, invws 36, AMk 21
BweI s`uKw isMG dy puqr cVHq isMG ny AwpxI mnmiq Anuswr pMj
pqry hor ilK ky Aqy gurU goibMd isMG jI dy jwlHI dsqKq bIV ivc pw ky mn-mrzI dI
kImq leI[
punw cVHq isMG qW kw pUq, A`Kr gurU dsm sm sUq[
krky pWc pqry AOr, gur qrPoN ilK pwey gOr[
AOr gRMQ vYsw iek kIau, so bwvy hwkm isMG lIau[
so gurdvwry moqI bwg, hY Ab hmny ipiKau iblwg[
AOr gRMQ keI aun ilKy, A`Kr gur sm hYN hm ipKy[
dsKq dsm gurU ky kih kY, kImq leI cOgxI cih kY[
ig: igAwn isMG, pMQ pRkwS, invws 36, AMk 21
AslI dsm gRMQ
shI SbdW ivc dsmyS gurU goibMd isMG jI dy dmdmy swihb ivc Tihrn
dy smyN auhnW dy AwdyS Anuswr gRMQ swihb ivc gurU qyg bhwdur jI dI bwxI AMikq
kIqI jwx vwlI bIV, ijs nUM auhnW ny joqI-joiq smwaux qoN iqn iqn idn pihlW (sn
1708 ivc) gur g`dI sONpI, dsm gRQ AwKI jw skdI hY[
Asl dsm gur vwlw gRMQ[ rihq ibR`D dl mY m`D pMQ[
GlUGwrw jb v`f BXo[ gRMQ durwnI so lIau[
A`b so kwbl m`D jwno[ bVI DrmSwlw mY mwno[ ig:
igAwn isMG, pMQ pRkwS, invws 36 AMk 18
kiQq dsm gRMQ dI sm`grI
"(gurU) gRMQ swihb nwl ‘gurU ‘Sbd sMmq 1765 (1708 eI.)
qoN lwauxw ArMB hoieAw, ijs vyly Aibcl ngr gurU goibMd isMG jI ny gurqw is`K Drm
dy AwDwr rUp gRMQ nUM id`qI[ keI
nwdwn is`K (AKOqI) dsm gRMQ nwl BI gurU Sbd dw pRXog krdy hn, jo gurumq ivruD hY[" BweI
kwnH isMG jI nwBw, mhwn koS, pnW 437
"ies ivc koeI Sk nhIN ik dsm gRMQ ivc swrI rcnw siqgurUW dI
aucwrI Awqimk aunqI leI AiDAwqmk bwxI nhIN hY[ ies ivc hor gRMQW SwsqrW vgYrw dy
qrjmy Ar mno klpq prsMg BI AMnX mqIAW dy pey hn["
BweI Ardmn isMG jI bwgVI
"snwqnI igAwnI vrg prMprw qoN dsm gRMQ nUM gurU goibMd isMG jI
dI rcnw mMdw AieAw hY, pr gMBIr AiDAYn qoN ies ivcly q`Q gurmq Aqy gurU goibMd
isMG jI dyy ivAikq`qv nwl myL nhIN KWdy Aqy nw hI ieiqhwsk Aqy swihq mrXwdw nUM
AMgIkwr krdy hn[ PlsrUp ies gRMQ ivclI swrI swmgRI nUM gurU gurU goibMd isMG jI
dI rcI mMn lYxw iksy ksOtI qoN vI pRmwixq nhIN huMdw[ kyvl jwp, Akwl ausqiq Awid
kuJ ku BgqI pUrk rcnwvW nUM hI gurU swihb dw ricAw mMinAw jw skdw hY[ AsloN,
gurU jI dy drbwrI kvIAW dIAW rcnwvW nUM gurU jI dy joqI-joiq smwaux qoN bhuq
ipCoN BweI mnI isMG, BweI dIp isMG, BweI su`Kw isMG Awid ny sRI gurU gRMQ swihb
dIAW lIhW au`qy iek gRMQ ivc iekTw kr idqw, jo pihlW ‘bicqR
nwtk dw gRMQ’ Awid nwvW nwl pRis`D hoiAw, pr bwd ivc sRI gurU gRMQ
swihb nwloN nKyV rKx leI aus nUM Awid gRMQ Aqy ies nUM dsm gRMQ ikhw jwx lgw[
dsm gRMQ qoN BrmIj ky AMD SrDwlU ies nUM dsm gurU jI dI rcnw mn ky pRcwr krn lg
pey["
fw:
rqn isMG j`gI AYm. ey. pI. AYc. fI. ilt.
itpxI:- surgvwsI ipRM: hrBjn isMG hmrwz Anuswr fw:
rqn isMG j`gI hux id`lI dy swD ivrsw isMG dw cwtVw bx igAw hY[ ieh swD AKOqI dsm
gRMQ nUM pRcwrn ihq ies dIAW hor bolIAW dy tIky vMf irhw hY[
"is`K sMgq kyvl SrDw ADIn hI kvI rcnw vwlI k`cI bwxI nUM vI
sqkwrdI clI AweI hY, ikauNik auh ‘sRI muKvwk pwSwhI 10’ dy PrzI isrlyK hyTW
ilKI hox krky jW sMgRih dw nW ‘sRI dsm gRMQ hox krky tply dw kwrn bxdI rhI hY[
ienHW tpilAW ADIn sMgqW ny Gor ASlIl swihq nUM vI FweI sO swl q`k Awpxy inscy dw
tIcw imQxdI Bul kIqI hY["
"dsm gRMQ ivclAW rcnwvw nUM iek qoN v`D vwrI piVHAw qy
vIcwirAw hY[ keI rcnwvW ny mn Aqy idmwg ivc bVI ihl-jul mcweI rKI hY[ srb
pRvwixq ‘cMfI dI vwr’ nUM kwljW dIAW swrIAW pwT pusqkW ivc drj kIqw jWdw hY[
pr ividAwrQI jIvn ivc Aqy 1958 qoN pRoPYsr hox dy nwqy cMfI dI vwr
pVidAW-pVwauNidAW jdoN-jdoN vI iehnW hyT ilKIAW sqrW vl iDAwn igAw ik ‘durgw pwT bxwieAw s`By pwauVIAW[ Pyr nW jUnI AwieAw ijn ieh
gwieAw’,
audoN-audoN hI mn Agy iek pRSn-icnH Aw KVoNdw ik kI <> dy aupwSk dsvyN
siqgurU AjyhI kivqw dy rcnhwr ho skdy sn? jy rcnhwr koeI drbwrI kvI vI hovy qW
vI Aijhy pwT dy pRcwr dI AwigAw inrMkwr dw ismrn kn vwLy drbwr ivc ikvyN id`qI
jw skdI hY?"
"dsm gRMQ ivc AMkq pwiKXwn
cirqRW
vl myrw iDAwn 1960 ivc ibMdrwbn ivc BwrqI drSn Koj ividAwlw ivKy iek rIsrc-skwlr
ny idvwieAw[ AsW
kuJ ividAwrQIAW ny rl ky ies dw pwT kIqw qy gurU goibMd isMG jI dw ies kwiv nwl
sMbMD pVH-sux ky Srm nwl pwxI pwxI ho gey[
swry is`K Aqy gYr is`K ividAwrQIAW dI smucI rwie sI ik ieh kivqw iksy hwlq ivc
aus sMq-ispwhI dI nhIN ho skdI ijs ivc ik iesqRI-purSW dy kwmcyStI cirqRW dw vI
vrn hY["
“A`j kl ‘dyh
iSvw br moih iehY’
vwlw gIq ieqnw hrmn ipAwrw ho igAw hY ik jy
iksy Ajwx SrDwlU guris`^ dw v`s cldw qW ies nUM ‘nySnl AYnQm dI pdvI idvw
idMdw[
ies ivruQ kuJ kihxw qy suxnw qMbuVIAW nUM h`Q pwauxw hY[ jy iksy mn-mqIey ny
gurU jI nUM BgauqI jW cMfI dI vwr dw krqw kih ky aunHW nUM cMfI dw aupwSk ds`x
dI GtIAw cwl c`lI hY qW pwrbqI qoN v`r mMgx vwlw drswaux ivc vI koeI kutl nIqI
kMm krdI idsdI hY[ ‘cOpeI,
hmrI kro hwQ dY r`Cw’ is`^ mrXwdw dw AinKVvW AMg bx geI hY, hwlW ik iesdy
isrluK aupr spS`t iliKAw hoieAw hY ‘kibXo vwc bynqI cOpeI’[
isrlyK qoN pRgt hY ik ieh gurU jI dI ikrq nhIN hY qy nW hI ‘kiv’ jW ‘kib’
gurU jI dw kiv sMkyqI nwm hY[ AnMdpur sihb dy lwgy hI iek gurdvwry dI bVI syvw ho rhI hY ijs dw
ieiqhws ieh d`isAw jWdw hY ik gurU goibMd isMG jI ny cOpeI ies AsQwn auqy aucwrn
kIqI sI[ ho skdw hY ik ies AsQwn dIAW dIvwrW auqy cOpeI dIAW pMgqIAW vI ilK
idqIAW jwx["
pRo:
jgjIq isMG, cMfIgVH
dsm gRMQ dI soD pRqI goStIAW
BweI mnI isMG jI vwlI kiQq dsm gRMQ dI bIV dy hoNd ivc Awaux
qoN CyqI mgroN gurmiq, is`KI ivcwrDwrw Aqy isDWqW dy igXwqw is`KW vloN ies dy
ivroD kwrn pMQ ny goStI Aqy soD pRqI buFy johV ivc iekqRqw bulweI[ pr BweI
mihqwb isMG dy qrk-hIx Aqy is`KI ivcwrDwrw dy pRiqkUl suJwau kwrn kiQq dsm gRMQ
pRqI ivvwd inrMqr bixAw hI nhIN irhw, sgoN BweI su`Kw isMG Aqy aus dy puqr BweI
cVHq isMG vrigAW ny ies nUM hor vI vDw-cVHw id`qw[
is`K Drm dy s`cy suDwrk GolwtIey Aqy isMG-sBwvW AMimRqsr Aqy
lwhOr dy moFIAW ivcoN pRis`D ivdvwn pRO:
gurmuK isMG, ig: id`q isMG, Awid ny kiQq dsm gRMQ nUM GoK ivcwr ky
ies nUM nwm mwqr ‘dsm gRMQ’ d`isAw[ isMG sBw BsOV ny vI dsm gRMQ dI fUMGI
pVcol mgroN ies dI Alocnw kIqI[
spqwhk pqr mwnsRovr dy mwlk s:
mwn isMG jI ny ies nwmurwd ivvwd bwry goStI krn leI 6-7 AkqUbr (sn)
1973 Aqy 9 mwrc 1974 nUM iekqrqw bulweI ijs ivc koeI 40 pRis`D ivdvwnW ny Bwg
ilAw[ies dI pRDwngI BweI Ardumn isMG
jI ny kIqI[ v`K v`K rucIAW vwly
ivdvwnW dy ivcwr vtWdry mgroN srb sMmqI nwl kyvl ieh mqw pws ho sikAw ik gurU
gRMQ swihb dy brwbr kiQq dsm gRMQ nUM nw riKAw jwvy, Aqy gurU goibMd isMG swihb
dIAW bwxIAW dUjIAW rcnwvW, jo ik imiQhwsk AvqwrvwdI, ASlIl, dyvI pUjw Aqy nSy
pRyrk hn, nwloN v`K kr id`qIAW jwx[ is`ty vjoN ieh goStAW vI AsPl hI rih geIAW[
A`j vI kiQq dsm gRMQ dw AKMf pwT hzUr swihb, ptnw swihb vrgy ieiqhwsk gurDwmW
ivc huMdw d`isAw jWdw hY[
dsm gRMQ dI gu`JI Xojnw
buDIjIvI Aqy ivdvwn is`KW dw ivcwr hY ik kiQq dsm grMQ dI hoNd
dw kwrn guJI Xojnw hY[ auhnW dw ivcwr hY ik ies gRMQ dIAW kuJ imiQhwsk, kwm
auqyjk ASlIl SbdwvlI, dyv, dyvI Aqy Avqwr pUjw pRyrk rcnwvW ny pivqr is`KI
ivcwrDwrw Aqy isDWqW nUM iBRSt kIqw hY Aqy is`K kOm ivc iek hor ivvwd dy nwmurwd
ivSy dw mu`F b`nH id`qw hY[ auprokq jwnkwrI Anuswr dsm gRMQ, ijs dw nW pihlW
bicqR nwtk sI, dy hoNd ivc AwauNidAW hI is`K pMQ ivc ivvwd dw ivSw bx igAw sI[
gurmiq, gurbwxI dI ivcwrDwrw, Aqy is`KI dy muFly isDWqW dy igXwqw is~K kuJ ku
rcnwvW qoN isvw bwkI rcnwvW nUM gurU goibMd isMG jI dIAW rcnwvW mxn qoN ienkwr
krn vwilAW dw imiQhwsk AvqwrvwdI, dyv, dyvI pUjw Awid dIAW rucIAW vwly is`KW dy
ivroD kwrn gu`JI Xojnw sPl ho geI[
ieh kiQq guJI XojnW, ijs nUM is`K ivdvwnW, Dwrmk Aqy isAwsI
AwgUAW smyq bhuigxqI is`K AigAwnqw jW suAwrQ vs sihXog dy rhy hn, A`j vI inrMqr
jwrI hY[ bicqR nwtk, dsm gRMQ, sRI dsm gRMQ swihb, Awid qoN A`j ieh kuJ is`K Drm
DrohI Aqy ivroDI AMSW vloN ‘sRI gurU dsm gRMQ swihb jI’ vjoN siqkwirAw jWdw
hY[ ies guJI Xojnw nUM jwrI riKidAW rwStRIAw
svXm sMG,
ijs dw AwgU BweI sudrSn is`K Drm nUM ihMdU Drm dw iPrkw dsdw hY; Aqy ies kiQq
gRMQ, ijs ivc gurU swihb nUM dyvI pUj, AvqwrvwdI Aqy Syr dI KL ivcoN prgt hoieAw
duSt dmn drswieAw igAw hY, dy tIky krvw ky vMf irhw hY[ pRwpq jwnkwrI Anusswr
id`lI dw fyrydwr swD ivrsw
isMG,
ijs nUM keI lok srkwrI swD AwKdy hn, ny dsm gRMQ dw tIkw ientRnYt au`qy pwieAw
hoieAw hY Aqy tIky vMfdw d`isAw jWdw hY[ jlMDr dy vkIl BweI gurcrnjIq isMG lWbw
is`K buDIjIvI Aqy ivdvwnW vloN ies kiQq guJI Xojnw dI Alocnw dw bVy zorW-SorW
nwl ivroD krdy hn[
inRsMdyh is`K, Ais`K ivdvwnW, pRcwrkW, isMG swihbwn Aqy jQydwrW
smyq kiQq dsm gRMQ nUM pVHn, suxn Aqy ivcwrn vwilAW dI igxqI bhuq hI Gt hY[ pr
ies gRMQ dI Alocnw krn vwly buDIjIvI Aqy ivdvwnW dw, AMnHIN SrDw jW suAwrQ vs,
ivroD krn vwliAW dI BwrI bhuigxqI hY[ ies siQqI dy hor keI kwrnW ivcoN iek kwrn
gurU hir goibMd jI dy sn 1630 ivc AimRqsr C`f ky krqwr pur (jlMDr) cly jwx qoN
mgroN sn 1920 qk (iqn sdIAW dw bhuqw smW) is`K gruDwmW Aqy kyNdrW au`qy msMdW,
audwsIAW, inrmilAW, mhMqW Aqy pujwrIAW dw kbzw hY[ ienHW ivcoN bhuigxqI ny bnwrs
dy ihMdU ividAk AwSRm jW pwTSwlw ivc bRwhmxW qoN ividAw pRwpq kIqI sI[ suBwvk hI
ienHW dIAW rucIAW Aqy ibRqIAW bRwhmxvwdI sn[
ies pRBwv ADIn ienHW ny gurDwmW ivc mUrqI pUjw, bRwhmxvwdI
krmkWf, sMskwr; Aqy gur ieiqhws ivc imiQhws, ASlIl swih`q, Avqwrvwd, ir`DIAW,
is`DIAW, Awid vwV id`qy[ ieh koJw pRBwv A`j vI bhuigxqI is`K kOm, Kws krky
dyhDwrI gurU bwibAW dy fyirAW nwl juVy lweIlg is`KW, au`qy hwvI hY[ is`K kyNdrW
Aqy gurDwmW au`qy m`DkwlI msMdW, mhMqW Aqy pujrIAW dI QW Ajoky A`DpVH gRMQIAW,
isMG swihbwnW Aqy jQydwrW dw kbzw hox krky Awm is`^ jgq ivc ies pRBwv dy icnH
spS`t idKweI dy rhy hn[
ies pRBwv ADIn hI kiQq dsm gRMQ dI hoNd hoeI, AKOqI is`K
ivdvwnW ny tIky krkyy DMn kmwieAw, pRcwirAw Aqy is`KW ivc vihmW BrmW nUM vDwieAw
cVHwieAw[ pMifq
nrYx isMG
jo Awpxy Awp nUM igAwnI, hYf mwstr Kwlsw pRcwrk ivdXwLw, sRI qrn qwrn
jI Aqy igAwnI, drbwr PrId kot styt, ivdXw mwrqMf (sUrj)
ilKdw hY Anuswr, "koeI cwr ku vrHy hoey hn SromxI
kmytI vloN AYlwn CipAw sI ik sRI dsm gRMQ jI dw koS ilKx vwly nUM
kmytI vloN pMj sO rupXw ienwm id`qw jwvygw[ Aqy vwihgurU jI dI ikrpw nwl koeI
FweI ku virHAW dy smyN ivc auh tIkw pUrw ho igAw[" ieh tIkw BweI jvwhr isMG,
ikRpwl isMG, AimRqsr vwiLAW ny sn 1936 ivc
CwipAw[ iesy tIky dy mu`KbMd ivcoN,
"Awid sRI gRMQ swihb jI dI qrHW dsvyN pwqSwh dy muKwribMd qoN
aucwirAw hoieAw dsm gRMQ hY[ gurU jI ny bhuq swry purwxw dw suqMqr Anuvwd kIqw
hY[ jYsy rwmw Avqwr, rwmwiex dw aul`Qw, ikRSnw Avqwr, sRI md Bwgvq dy dsm skMd
dw aul`Qw hY[ iesy qrHW icrqROk nwmy gRMQ dw aul`Qw iqRXw cirqR hY[ iesy qrHW
dyvI purwx XW mwrkMfy purwx ivc dyvI XW cMfI dw pRsMg hY[ aus dw siqgurU jI ny
AwpxI BwSw ivc Anuvwd kr ky iqs dw nwm cMfI cirqR rK id`qw[
keI is`K pRSn krdy hn ik siqgurU jI nUM iehnW gRMQW dy Anuvwd krny kI loV pY geI
sI?"
"ies dw au`qr ieh hY ik dsm gurU jI ny soicAw ik iek qW is`KW nUM iehnW gRMQW dI kQw suxn vwsqy pMifqW pws jwx dI loV nw pvy[
dujy iehnW gRMQW ivc jo jMg Xu`DW dy pRsMg hn, iehnW nUM pVH sux ky isMG sUrmy
hr vkq Drm Xu`D vwsqy auqSwhq rihxgy[ iPr qRIAw cirqRW ivc jo AOrqW dy cirqR ies
vwsqy vrnx kIqy hn ik ienHW nUM Awpxy svy Drm (jq sq) ivc pRp`k rihx["
surjIq
isMG, ‘syvw pMQI’ (irvwVI vwly) fyrw syvw pMQI AwSRm, AimRqsr (19, 9, 1991)
ieh iq`nyN dlIlW gurmiq, is`^I ivcwrDwrw, isDWqW Aqy gur
ieiqhws dI ksv`tI au`qy pUrIAW nhIN auqrdIAW[ Awqimk auDwr, mwnsk suDwr Aqy
gRisqI Aqy smwjk jIvn jwc dI isiKAw dy auqm BMfwr gurU gRMQ swihb dI pwvn bwxI
dy huMidAW is`KW nUM imiQhwsk kUV, ibpRnI Avqwrvwd, irDIAW-isDIAW nwl l`Q-p`Q,
dyv, dyvI dI pUjw Aqy aupwSnW pRyrq rwmwiex, Bgvq gIqw, cMfI dy pRsMg Aqy ASlIl
cirqRo pKXwn vrgy GtIAw swih`q dI kI loV sI? jy loV sI qW mMxnw pvygw ik gurU
gRMQ swihb ADUrw sI Aqy ADUrw hY[ jy gurU gRMQ swihb ADUrw hY qW gurU goibMd
isMG jI ny is`^ pMQ nUM ADUry gurU dy lV lwieAw hY[ ies dlIl nUM mMnx vwlw kqeI
guris`^ nhIN ho skdw ikauNik gurU swihb ny ipqw gurU qyg bhwdur jI dI bwxI nwl
gurU gRMQ swihb nUM sMpUrn krky AwigAw kIqI sI ik, "sB is`Kn ko hukm hY
gurU mwinau gRMQ[" ijs AwigAw nUM bhuigxqI kOmWqrI is`^ jgq Swied ibnw boD
dy idn ivc hzwrW vwrIN gwauNdw hY [
gurU gRMQ swihb dI gurmiq, ivcwrDwrw, sMklpW, isDWqW Aqy
gur-mrXwdw dy pRiqkUL iehnW rcnwvW dy krqw jwxy/Axjwxy gurU goibMd isMG jI nUM
mMn lYx nwl ieh isD huMdw hY ik aunHW dI socxI, kQnI Aqy krnI pihly gurU swihbwn
nwLoN vKrI sI[ jy vKrI sI qW gurU gRMQ ivclI s`qy blvMf dI vwr, ijs Anuswr sB
is`^ gurU swihbwn ivc gurU nwnk swihb dI Awqimk igAwn-rUpI joq Aqy jugq sI, nUM
ikdW mMinAw jw skdw hY? joiq Ehw, jugiq swie, sih kwieAw pltIAY]
gurU goibMd isMG jI nUM gurbwxI dy pRiqkUL kiQq dsm gRMQ dIAW rcnvW dy krqw
mMnxw, aunHW nUM dusry gurU swihbwn nwLoN vKrI socnI, kQnI Aqy krnI dy mMxn dy
brwbr hY[ kI ieh gurU nwnk jI dI is`^I nwl Droh Aqy ivroD krnw nhIN?
BweI kwnH isMG jI nwBw dy mhwn koS Aqy gurmq mwrqMf
ivc dsm gRMQ pRqI jwnkwrI, ijs dw BweI surjIq isMG ny vI ies tIky dy
m`uK bMd ivc auqwrw kIqw hY, Anuswr gurU goibMd isMG jI dy smyN vI dsm gRMQ nwm
dw koeI gRMQ hoNd ivc nhIN sI[ Pyr gurU hir goibMd jI dy smyN is`KW ny cMfI dI
vwr pVHn-suxn qoN ibnw hI cwr lVweIAW ikdW ijq leAW? kI koeI dwnw bInw, pqvMqw
guris`^ Awpxy bicAW nUM jq sq dI isi^Aw kwm auqyjk ASlIl BwSw rwhIN dy skdw hY?
prmwrQ
Aqy pRmwxkqw dy KojI, dwny bIny is`K ivdvwnW, ijnHW ny kiQq dsm gRMQ nUM GoiKAw
Aqy gurU gRMQ swihb dI gurbwxI dI ksvtI nwl pRiKAw, ny kdy vI ies dIAW kuJ ku
rcnwvW qoN isvw hor rcnwvW nUM gurU goibMd isMG jI dI ikRq nhIN prvwinAw[
ikauNik kiQq gRMQ dIAW bhuigxqI purwixk rcnwvW, jo ik imiQhws, Avqwrvwd, dyv,
dyvI, mUUrqI pUjw, ibpRnI sMklpW Aqy sMskwrW nwl l`Q p`Q hn, gurbwxI dI
ivcwrDwrw dy pRiqkUl hn[ AimRq gurbwxI dy ault ienHW rcnwvW dI BwSw Aqy SbdwvlI
ASlIl, kwm auqyjk, nSy pRyrk Aqy BrmwaU hY[ gurU gRMQ swihb dIAW smuh iekswr
bwxIAW dy ault kiQq dsm gRMQ dIAW kuJ rcnwvW qoN isvw hor rcnwvW svY-ivroDI Aqy
gurmiq, is`KI sMklpW qy isDWqW dw ault hn[
mxnXog muKvwk pwqSwhI 10
jwp] CpY CMd] qv pRswid]
c`kR
ichn Aru brn jwiq, Aru pwiq nihn (nhIN)
ijh] rUp rMg Aru ryK, ByK kaU kih n skq ikh]
Acl
mUriq, AnBau pRkwsu, Aimqoju (AimxvW)
kihjY]
kot ieMdR ieMdRwn (rwj)
swhu (Swh)
swhwn gixjY]
iqRBvx
mhIpu (pRiqpwl), sur (dyvqy) nr Asur (dYNq) nyiq nyiq (AnUp) bn iqRx (bnwspqI)
khq]
qv
srb nwmu kQY kvn krm nwm brnq (vrnx) sumiq]1]
Sbd hzwry
ibn krqwr nw ikrqm mwno] Awid Ajoin AjY AibnwsI iqh prmysr jwno]1]
rhwau]
khw BXo jo Awn jgq mY dsk Asur hir Gwey] AiDk pRpMc idKwie sBn kh
Awpih bRhm khwey]1]
BMjn gVHn smrQ sdw pRBu so ikm jwiq ignwXo] qwqy srb kwl ky Ais ko
Gwie bcwie n AwXo]2]
kYsy qoih qwir hY suin jV (mUrK)
Awip fUibXo Bv swgr]
Cuitho Pws qy qbhI gho srin jgqwgr]3]5]
33 svYX
jwgiq joiq jpY ins bwsur, eyk ibnw mnu nYk n AwnY]
pUrn pRym pRqIq sjY, bRq gor mVI mt BUil n mwnY]
qIrQ dwn dieAw qp sMjm, eyk ibnw nh eyk pCwxY]
pUrn joiq jgY Gt mY, qb Kwlsw (SuD) qwih inKwls jwnY]1]
Akwl ausqiq] qv pRswid cOpeI]
pRxvO (pRnwm) Awid eykMkwrw] jil Qil mhIAil kIau pswrw]
Awid purKu Abgqu (AidRSt) AibnwsI] lok cqurds joiq pRkwsI]1]
brn ichn ijh jwiq n pwqw (kul) S`qR im`qR ijh qwq (ipqw) n mwqw]
sB qy dUir sBn qy nyrw] jil Qil mhIAil jwih bsyrw]4]
Anhd rUp Anwhd bwnI] crn srn ijh bsq BvwnI (cMfI, cMifkw, BgOqI, durgw)]
bRhmw ibsn (ivSnU) AMq nhI pwieE] nyq nyq (AnUp) muK cwr bqwieE]5]
koit ieMdR aupieMdR bnwey bRhmw rudR (iSv) aupwie Kpwie]
lok c`qrds (cOdW lokW ivc) Kyl rcwieE, bhur Awp hI bIc imlwieE]6]
bRhm mhysr (iSv) ibsn(ivSnU), scI piq (ieMdR) AMq Psy jm Pwis prYgy]
jy nr sRIpiq (pRmwqmw) ky pRs hY pg, qy nr Pyr n dyh DrYgy ]8]28]
koaU buqwn ko pUjq hY ps (psU), koaU imRqwn kau pUjn DwieE]
kUr ikRAw auriJE sB hI jgu, sRI Bgvwn ko Bydu nw pwieE]10]30]
smucy is`^ jgq ny aukq rcnwvW, jo ik gurmiq, is`KI sMklpW Aqy
isDWqW dy AnukUl hn, nUM dsmyS jI dI ikRq mnx qoN ienkwr nhIN kIqw[ pr fUMGI GoK
pVqwl krn vwly sUJvwn is`^ ivdvwnW nUM ienHW rcnwvW ivcoN vI pwmr kvIAW vloN
kIqI imlwvt dy AMS pRqIq huMdy hn[ "Akwl
ausqiq sRI dsmyS jI ikRq hox bwry koeI do rwvW nhIN; pRMqU aus ivc vI iksy cqur,
kptI qy gurmiq dy inrml isDWqW dy doKI ny 20 sqoqR (211-230) dyvI dy pw id`qy hn,
ijnHW dw Akwl ausqiq dI bwkI rcnw nwl dUr dw vI sMbMD nhIN["
pRo: hirMdr isMG mhbUb dsm gRMQ bwry coxvyN lyK pnW 133
‘Ar 211 AMg qoN jo dIrG iqRBMgI
CMd cldw hY auh Akwl ausqiq dw pwT nhIN hY, aus nUM dUjy cMfI cir`qR
dy sqvyN ADXwX ivc iliKAw jwvy’[ pMifq rwm
ikRSn dw ricAw sMsikRq BwSw ivc iqRBMgI
CMdW dw sqoqR ‘BgvqI pdXw jil’
bhuq purwxw hY, ies dw sMKyp aulQw iqRBMgI CMd hn[
BweI kwnH isMG nwBw, gurmq mwrqMf, pnW 568
ASlIl Aqy gumrwhkun swihq
kvI (rwm,
sXwm?), tIkwkwrW, sMpwdkW,
pRkwSkW jW CwpkW ny gumrwhkun rcnwvW dw ArMB <> vwihgurU jI kI Pqy, siqgur
pRswd, sRI muKvwv pwqSwhI 10, Awid SbdW nwl kIqw hY, Aqy cMfI dI vwr dI pihlI
Aqy dUjI pauVI ivc, kvI is`^ gurU swihbwn nUM ismRdw Aqy pRmwqmw dI aupmw krdw
pRqIq huMdw hY[ pr ieh sB kuC imiQhwsk kUV, ASlIl swihq, Avqwrvwd, dyvI pUjw,
Awid nUM is`^I ivc GsoVn dI BrmwaU cwl vjoN kIqw hY[ ies gu`JI Xojnw dw pwj cMfI
dI vwr dI pauVI 2 qoN AglIAW pauVIAW Aqy cirqRO pKXwn dy cirqRW qoN Ku`LH jWdw
hY[
<> sRI vwihgurU jI kI Pqy]
sRI BgOqI ey nmh]
AQ pKXwn
cirqR ilKXqy
pwqSwhI 10] BujMg CMd] qv pRswid]
quhI
KVgDwrw quhI bwFvwrI (qlvwr)]
quhI qIr qrvwr kwqI ktwrI]
hl`bI,
jun`bI mgrbI quhI hYN] inhwrO jhW Awpu TwFI (KloqI)
vhI hYN]1]
quhI
jog mwXw quhI bwkbwnI (srsvqI)]
quhI Awpu rUpw sRI BvwnI]
quhI
ibSn qUM bRhm qUM rudR (iSv)
rwjY] quhI ibsv
(jgq) mwqw sdw jY ibrwjY]2]
quhI
dyv qUM dYq qY jCu aupwey] quhI qurk ihMdU jgq mY bnwey]
quhI
pMQ hvY AvqrI (auqrI) isRsit
mWhI] quhI bkRq (mUMh) qy
bRhm bwdo bkwhI (kIrqI)]3]
qumI
b`kR (muMho) qy byd cwro aucwry] qumI suMB nYsuMB dwnO (dYNq)
sMGwry]4]
qumI
rwm hvY kY hTI dYq GwXo] qumIN ikRsn hvY kMs KpwXo]
quhI
jwlpw (jvwlw muKI)
kwlkw kY bKwnI] quhI cOdhUM lok kI rwjDwnI]6]
quhI
kwl kI rwiqR hvY kY ibhwrY (iPrdI)]
quhI Awid aupwvY quhI AMq mwrY]
quhI
rwj rwjySvrI kY bKwnI] quhI cOdhUM lok kI Awpu rwnI]7]
cMfI dI vwr dIAW pauVIAW Aqy pKXwn cirqR dy auprokq CMdW dI GoK
qoN spS`t hY ik iehnW rcnwvW dy ivSy BwvyN vKry hn, pr imiQhws, Avqwrvwd, dyv,
dyvI pUjw Aqy aupwSnw dy sMklp Aqy sMskwr iekswr hn[ iehnW dy mUlpwT, BwSw Aqy
SbdwvlI dI iekswrqw qoN ieh vI sMkyq imldy hn ik ienHW dw krqw (AslI
jW nklI nwm dw rwm?) kvI ieko
hY[ cirqR 18 dw hyTlw dohrw ies sMkyq dI puStI krdw hY[ dsmyS gurU (nwnk) swihb
ny kvI rwm dy nwm dI mohr ikauN lwauxI sI?
dohrw:-kQw sqRvI (sqwrvIN) rwm kib (kvI rwm) aucrI, ihq (rucI) ivc lwie]
bhur (Pyr) kQw bMDn (joVn) inimq (leI), mn mY krXo aupwie]1] criqR
18
ASlIl swihq dsmyS jI dI ikRq nhIN
ho skdI[
hyTW ilKy cir`qR 21, 22 Aqy 23 jo ik AnMdpur dy rwjy (gurU goibMd isMG jI)
nwl
sMbMDq spSt pRqIq huMdy hn, nUM pVH ky gurmiq, is`^I ivcwrDwrw Aqy gurbwnI
isDWqW dw igXwqw guris`^ Aqy sUJvwn ivdvwn kdy vI pKXwn cir`qR nUM gurU swihb dI
rcnw nhIN mMn skdw[ ies cirqR ivc kuitl kvI, AnMd pur dy rwjy (gurU jI) nUM
ivBcwrI iesqRI koL mMqR isKx leI Byjdw hY, aus koLoN BgOqI dI ArwDnw Aqy cir`qR
krwauNdw hY Aqy aus nUM iesqRI dy GroN rwq dy hnyry ivc ju`qI Aqy loeI C`f ky
BjwauNdw hY[ iehnW cirqRW dw sMKyp pwT ieh hY,
dohrw:-qIr (kMFHy) squ`dRv (sqluj) huqo (huMdw
sI) pur AnMd iek gWauN]
nyyqR quMg (nYxw
dyvI) ky iFg (koL)
bsq khlUr ky Twau]3] cir`qR 21
qhw is`^ swKw bhuq Awvq mod bFwie (auqSwh nwl)]
mn bWCq (BwauNdw) muiK mWg br (vr) jwq igRhn (Gr) suK pwie]4]
eyk iqRXw DnvMq kI qOn ngr mY Awin]
hyir (vyKky) rwie (gurU
jI?) pIVq BeI ibDI (iv``nHI)
ibrh ky bwn]5]
mgn (nwmI) dws qwko huqo (sI) so iqn ilXo bulwie] kuC ku drb (Dn)
qwko idXo AYsy khXo bnwie]6]
ngr rwie qumro bsq qwih imlwvhu moih] qwih imly dYho quJY Aimq (bhuq)
drb lY qoih]7]
mgn loB Dn ky lgy Awin rwv ky pws]
pir pwien (pYrIN) kr joir kir (h`Q
joV ky) ieh ibiD ikX
Ardwis]8]
isKXo chq jo mMqR qum so AwXo mur (myry) hwQ] khY qumYN so kIijXhu
ju kCu qumhwry swQ]9]
dsmyS jI jogI dy Bys ivc bdcln
iesqRI koloN mMqR isKx gey?
BujMg
CMd:-clXo
Dwir AwqIq ko (XogI dw) Bys rweI (gurU jI?)]
mnwpn ibKY (Awpxy mn ivc) sRI BgOqI (dyvI) mnweI]
clXo soq qwky (rwq nUM), iPrXo (muVy) nwih Pyry (moiVAW)] DsXo
jwiekY vw iqRXw ky su fyry]10]
cOpeI:-liK (vyKky) iqRXw su ByK bnwXo ] PUl pWn Aru kYP (Srwb)
mMgwXo]
Awgy tir (Dr) qwko iqn lInw] icq kw sok (sog) dUir kir dInw
dohrw;
qb
qwso iqRXw Xo khI Bog krhu muih swQ]
psu (psU) pqwir (ihrs) duK dY Gno, mY bycI qv hwQ]13]
rwie ic`q icMqw krI bYTy qwhI TOr (QW)] mMqR lYn AwXo huqo (Awey sW)
BeI AOr kI Aor]14]
pwie prq moro sdw pUj(nIk) khq hY moie] qwso rIJ rmXo chq, lwj n
Awvq qoih]19]
ikRsn pUj jg ky Bey, kInI rwis (lIlw)
bnwie] Bog rwiDkw so kry, pry nrk nih jwie]20]
cOpeI:-qwqy Awn rmo (Bog) moih sMgw] bXwpq mur qn AiDk AnMgw (kwm cyStw)]
Awj imly qumry ibnu mirhoN] ibrhw nl (A`g)
BIqir jir (sV) hoN]22]
AiV`l:-Awju ipXw qv (qyry) sMg syju ruic mwn suhY hoN] mn Bwvq ko Bog ricq
icq mwih kmYN hoN]
Awj su riq sB rYin Bog suMdr qv kirhoN] isv bYrI ko drb (mwx)
skl (swrw)
imil qumY pRhirhoN]31]
rwie bwc-pRQm CiqR (K`qRI)
ky Dwm idXo ibiD(wqw) jnm hmwro] bhury jgq bIc kul AiDk auijXwro]
bhuir sBn (sBw) mYN bYiT Awpu ko pUj(nIk) khwaUN] ho rmoN quwhwry swQ nIc kul jnmih
pwaUN]32]
dohrw:-khw jnm kI bwq, jnm sB kry quhwry] rmoN n hm soN Awju AYsy Git (mMdy)
Bwg hmwry]
ibrh iqhwry lwl bYiT pwvk (A`g)
moN birXY (bLIey)]
ho pIv hlwhl (zihr)
Awju imly qumry ibn mrIXY]33]
dohrw-
rwie frXo jau dY muJY sRI Bgviq (BgauqI)
kI Awn (sONh)]
sMk (sMg) iqXwg Xwso (ies
nwl) rmo, kirhO nrk pXwn (Xwqrw)]34]
cirqR 21
nrk prn (pVn) qy mY fro, kro n qum so sMg]
qo qn, mo qn, kYsaU bXwpq AiDk AnMg (ik`nw vI kwmk-A`g zor pwvy)]36]
cirqR 21
CMd:-
khw qruin so pRIiq nyh nih Er inbwhih] eyk purK kO
Cwif suMdr nr cwih]
AiDk qruin
ruic
mwin (gBrU
nUM bhuq ivSeI jwx ky),
qruin jwsoN ihq ((iesqRI (aus nwl pRym) krhI]
(au)ho qurq mUqR ko Dwm (mUqrI) ngn
Awgy kir DrhI]39]
dohrw:-rwie icq ieh BWiq ibcwro] iehW is`K koaU n hmwro]
Xwih Bjy ((ies
nUM BoigAW) DRm jweI] Bwij (B`j)
clO iqRXW dyq ghweI (PVw dy gI)]41]
qwqy XwkI ausqiq kro] cirq Kyil Xwko prhwro (cilqR duAwrw C`fo)]
ibn riq (Bog)
krY qrin ijX (ieh)
mwrY] kvn (koeI) is`^X (is`^) muih Awin aubwrY (bcwvy)]42]
dohrw:-bhur iqRXw iqh rwie so XO bc(n) khXo sunwie[
Awj Bog qoso krO, kY (jW)
mirhO ibKu Kwie]46]
CMd:-suiD jb qy hm DrI bcn gur (qyg bhwdur jI?)
dey hmwry]
pUq iehY pRn (shuM) qoih, pRwn jb lg Gt Qwry (jdoN qk
qyry AMdr)]
inj (AwpxI) nwrI ky swQ nyhu qum in`q bFYvhu] pr nwrI kI syj BUil supny hUM n
jYXhu]52]
pr nwrI ky Bjy (BoigAW) shs bwsv Bg (sO cUq ieMdr gL)
pwey]
pr nwrI ky Bjy cMdR(mw) kwlMk lgwey]
pr nwrI ky hyq sIs ds (rwvx)
sIs gvwXo]
ho pr nwrI ky hyq ktk kvrn (kOrvW dI POj)
ko GwXo]52]
cOpeI:-bcn sunq kRiDq (kRoDI) iqRXw BeI] jir bir AwT tUk hvy ((sV bL ky A`T tukVy ho geI]
Ab hI coir coir kih auiThO (lokW nUM auTwaunI hW)]
quih kop (kRD) kir mwir hI suithO (sutxgy)]55]
dohrw:-sunq rwv ko bc(n) sRvn iqRX min AiDk irswie (bhuq kRoDvwn)]
cor cor kihkY auTI, is`^Xn (is`^W nUM)
idXo auTwie]
sunq cor ko bc(n) sRvn AiDk frXo nrnwih (pwqSwh, gurU jI?)]
pnHI (ju`qI) *pwmrI* (loeI) qij (C`f ky) BjXo, suiD n rhI mn
mwih]60] cir`qR 21
*SXwmsyq nIlI lwl zrd sbz rMg,
gurU jI goibMd AYsI mOj dyq pwmrI]
mhwn
koS pnW 764
dohrw:-cor bcn sB hI suin Dwey] kwFy KVg (qlvwrW)
rwie pRiq (rwjy v`l) Awey]
kUik khYN quih jwn n dYhYN] quih qskr (cor) jmDwm pTY (Byjdy) hYN]3]
cir`qR 22
Awgy pwCy dwhny Gyir dso ids (dsIN pwsIN) lIn] pYNf (rwh) Bjn kO nw
rhXo, rwie jqn XoN kIn]4]
vwkI kr (h`Q) dHwrI (dwhVI) DrI (PVI), pigXw (p`g) leI auqwir]
cor cor kir iqh ghXo (PiVAw),
dvYk (do ku) muqhrI (fMfy)
Jwir (JwVy)]5]
lwq must (mu`kI) bwjn lgI, is^X (is`^)
phUMcy Aie]
BRwq BRwq (Brw
Brw) iqRX kih rhI, koaU n skXo Curwie]7]
cOpeI:-ieh CL Kyil rwie (gurU jI)
Bj AwXo] bMdswl iqRX BRwq pTwXo (iesqRI dw Brw jylH Byj id`qw)]
is^Xn Byd AByd n pwXo] vwhI kO qskr ThrwXo]9] cirqR 22
BXo pRwq (svyr) sB hI jn jwgy] Apny Apny kwrj lwgy]
rwie Bvn qy bwhr AwXo] sBw bYT dIvwn lgwXo]1] cir`qR 23]
pRwq Bey qvnY iqRX (aus iesqRI)
ihq (pRym)
qij (C`f)
irs (kRoD) aupjwie]
pnHI pwmrI jo huqy (sn)
sBihn dey idKwie]2]
rwie sBw mih bcn aucwry] pnHI pwmrI hry hmwry]
qWih is`^X (is`^)
jo hmYN bqwvY] qw qy kwl inkt nih AwvY]3]
dohrw:-bcn sunq gur bkRq (mUhoN),
qy is`^X n sky durwie (rih)]
pnHI pwmrI ky sihq so iqRX deI bqwie]4] cirqR 23
itpxI:-
cirqR 22 dy AMk 4 Anuswr rwjy nUM B`jx nUM rwh nhIN lBdI qW auh CL duAwrw auQoN
iKsk jWdw hY Aqy is`^ bdmwS iesqRI dy Brw nUM kut ky jylH Byj idMdy hn[ cirqR 23
dy AMk 4 ivc kvI rwie QW gur ilKdw hY[
cOpeI:-qbY rwie XO bcn aucwry] gih (PV) lXwvhu iqh qIr (koL) hmwry]
pnHI pwmrI sMg lY AYXhu] moir khy ibnu qRws (fr) n dXhu]5]
dohrw:-sunq rwie ky bcn log pry Arrwie (ArVwey)]
pnHI pwmrI iqRX sihq lXwvq Bey bnwie]6]
AiV`l:-khu suMdir (suMdrI) ikh kwj bsqR qYN hry (cu`ky) hmwry]
dyK Btn (is`K)
qRws aupjXo nih Dwry]
jo corI jn krY khO qwkO kXw kirXY] ho nwir jwin kY trO, nqr (nhIN qW) ijX
(jwn) qy quih mirXY]7]
dohrw:-pr (pV) ipXrI (pIL`qx) muK pr (au`qy)
geI, nYn rhI inhurwie (vyKI geI)]
Drk (DVk) Drk CiqXw krY bcn n BwKXo (boilAw) jwie]8]
AiV`l:-hm pUCihgy Xwih (iehnUM), n qum kCu BwiKXo(ikho)] XwhI kY Gr mWih
BlI ibiD rwiKXO]
inrnO kir hYN eyk iekWq bulwiekY] ho qb dYhYN ieh(nUM) jwn ihRdY
suKu pwiekY]9]
cOpeI:-pRwq (svyr) BXo iqRX bhuir (Pyr) bulweI] skl (swrI) kQw kih qWih
sunweI]
qum kuip (kRD nwl) hm pir cirq (CL) bnwXo] hmhUM qum kh (ko) cirq
idKwXo]10]
qwko (auhdw) BRWq (Brw) bMid (bMdI) qy CorXo] BWq BWq iqh (aus)
iqRXih inhorXo (smJwieAw)]
bhuir (Pyr) AYs (ies Gtnw nUM) ijX kbhUM n DirXhu] mo AprwD iCmwpn (iKmw)
kirXhu]11]
dohrw:-iCmw krhu Ab iqRX, hmYN bhuir (Pyr) n kirXhu rWiD (CL)]
bIs shMs (hzwr) tkw iqsY deI iCmwhI bWiD]12] cir`qR 23
ieiqhwsk jwnkwrI Anuswr gurU qyg bhwdur jI ny mwKovwl dI vsoN
dw nW AnMdpur riKAw sI[ qW qy auprokq 21, 22 Aqy 23 cirqRW dy sMKyp pwT qoN pRqK
sMkyq imldy hn ik ies prsMg dy muK pwqr, AMndpur dw rwie, gurU goibMd isMG jI hn,
jo rwq dy AnHyry iv`c jogI vwLw coLw pw ky Anop kOr nwmIN ivBcwrI (bdkwr) iesqIR
koL mMqr is^x leI jWdy hn[ kI ‘Awid eykMkwrw’ nUM pRxwm krn vwLy Aqy ‘crn
srn ijh bsq BvwnI’ aucwrn vwly dsvyN gurU nwnk dsmyS pwqSwh iedW dI GtIAw
krqUq kr skdy sn jW gurmiq, gurmrXwdw, is`KI ivcwrDwrw Aqy isDWqW dy pRiqkUL
kuPr dy plMdy dy rcyqw ho skdy hn?
cirqR 21, AMk 3, dI pMkqI 1, "qIr (kMFy) sqdRv (sqluj) ky
huqo (sI) pur AMnd iek gwauN" BUqkwl dI sUcnw idMdw hY Aqy criqR 18 qNo
spSt hY ik ieh rcnw dsmyS jI nhIN sgoN ropV invwsI kvI rwm dI hY jo gurU goibMd
isMG jI dw smkwlI sI Aqy ijs dI hoNd dw sbUq aus dI rcnw ‘kwiv
qrMg’ iv`coN iehnW pMkqIAW qoN imldI hY[
bRwhmx iqR`Kw bMs mYN kysv suq kiv rwm]
ropV mYN BwKw krI kiv qrMg Dir nwm]
dsm
gRMQ inrxY p: 84
ipRM: hrBjn isMG jI hmrwz cirqRo
pKXwn bwr ilKdy hn, "cirqR 119 qy 402 ivc bySrmI qy nMgy ibAwn dI hd ho
jWdI hY[ 119vYN cirqR ‘coN qoN iek tUk leI geI hY, ‘iek rudRklw AQvw qMqRklw
rwj kinAw iek rwjkumwr nUM Gr bulwauNdI hY[ Bog smyN ausdI mwqw jMqRklw Aw jWdI
hY[ qMqrklw CyqI-CyqI Awpxy im`qr dI dwVHI kysW qk romnwSk pwaufr nwl dUr krky
kuVIAW vwLy bsqr pvwauNdI hoeI mW nUM (im`qr nUM) AwpxI Drm dI BYx krky dsdI hY[
iek pwlkI lY ky bwzwr jWdI hY qy im`qr nwl pwlkI ivc hI prdy hyTW Bog krdI qy
hulwry lYNdI hY[’ hux d`so ijhVw gurdyv romW dI byAdbI krn vwLy nUM piqq dsdw
hY; auh romnwSk pwaufr rwhIN romhIx krn vwLy cirqR ilKx dw ikvyN hwmI ho skdw hY?"
"cirqR nM: 402 dI byhXweI, kwmukqw, ASlIlqw Awid ieqnIAW
nMgIAW hn ik Ajyhw socx vwlw, ilKx vwLw, pVHn vwLw ienswn Srm nwl pwxI-pwxI ho
jwvygw; pr keI ivdvwn is`^ XUnIvRstAW dy Dwrmk-AiDAYn muKI ies nUMdsmyS bwxI isD
krn dw mhwn AnrQ krdy hn[ hux idl qy p`Qr rK ky vwco kuJ tUkW; icMjI Sihr dy
rwjy icMgs sYn nUM iek jvwn kuVI sdwkuMvrI Gr bulw ky kwm vwSnw ADIn h`Q joVdI
qy pYrIN ifgdI hoeI qrly lYNdI hY; pr rwjw nhIN mMdw, qW shylIAW rwhIN aus dIAW
bwhvW jkV ky p`g lhw ky aus dy isr ivc 700 ju`qIAW mwrn auprMq dm idvw ky 900
ju`qIAW hor mwrIAW[ 1600 ju`qIAW J`lx ipCoN rwjw Bog leI iqAwr ho igAw["
posq BWg APIm iKlwey, Awsn qW qr (Q`ly) idXo bnwie[
cuMbn (cu`mIN) rwie AilMgn (j`PI ivc)
ley, ilMg (lMn) dyq iqh Bg (cUq) mo (ivc) Bey]24]
Bg mo
ilMg idXo rwjw jb, ruic (mzw, suAwd)
aupjI qrnI (iesqRI)
ky ijXy (ihRdy)
qb]
lpit lpit Awsn qr (Q`ly) geI,
cuMbn krq BUp (rwjy) ky
BeI]25]
gih gih (Gut
Gut) iqh ko gry (gLy) lgwvw,
Awsn sO Awsnih Cuhwvw]
ADrn sO doaU ADr lgweI, duhUM kucn (CwqI)
sO kucn (CwqI)
imlweI]26] cirqR 402/3
"cwr-pMj swl hoey (1990?) mYN sRI hzUr sihb drSn krn qy
lYkcr dyx igAw[ SRomxI kmytI dw iek swQI BweI AmrIk isMG kumwr borf dw sk`qr sI[
hzUr swihb jI dy pwT qy Bog dI mrXwdw auprMq AsIN (sk`qr sihb, mIq gRMQI swihb,
BweI krm isMG, Awid) pMj ku isMG bwhr KVy sW[ gurdvwry qoN AKMf pwT dI Awvwz Aw
rhI sI[ mYN sihvn puiCAw ik, AKMf pwT ‘dsm gRMQ’ (ijs dI kImq 1150 rupY dy
krIb hY) dw ho irhw hY? auqr imiLAw, jI hW[ pu`C:- cirqRopKXwn dw pwT vI eyvyN
aucI bol ky kIqw jWdw hY? auqr:- nhIN pwT sihjy kIqw jWdw hY, qW jo sMgqW nw sux
skx[
pu`C:- ‘jy ikqy Bog auprMq vwk iksy cirqR ‘coN Awvy qW?’
auqr:-‘AsIN inSwnIAW r`KIAW hoeIAW hn[ EQoN hI vwk lYNdy hW[’"
"jd koeI vIr dsm gRMQ auqy bihs krn dw hT kry qW mYN aus
nUM iek hI bynqI krdw hW ik auh mweIAW, bIbIAW Aqy mrdW dI sWJI sMgq ivc pMj-ds
cirqRW dw, sMgq nUM smJw ky, pwT kr dyx qW mYN auhnw dy vIcwr dw hwmI ho jwvWgw[
auh ies Srq qoN n`T jWdw qy hwr mMn lYNdw jW cup krky auT ky clw jWdw hY[ ijs
rcnw dw pwT qusIN sWJI sMgq ivc nhIN kr skdy, aus nUM nwnk-rUp, goibMd-rUp
klgIAW vwLy pwqSwh dy nwm nwl ikauN joVdy Aqy swrw dsm gRMQ auhnw dI rcnw ds ky
auhnw dy muMh pwaux dw AnrQ, pwp ikauN krdy ho?" ipRM:
hrBjn isMG jI
ig: sujIq isMG jI,
imSnrI, nvIN id`lI vwly ilKdy hn, "ijhVy s`jx smucy dsm gRMQ dI smUh rcnw
nUM dsmyS ikRq mMdy jW smJdy hn auhnw dy sinmr bynqI ik hyT id`qIAW pMkqAW nUM
pVn qy AMdwzw lgwx ik ieh rcnwvW Awqmk jIvn dwqy, dsvyN nwnk, pMQ dy vwlI sRI
dsmyS jI dIAW ho skdiAW hn? pr ieh iek scweI hY ik ieh ausy dsm gRMQ ivcoN hn
ijs nUM AsIN suqy isD dsmyS jI ikRq mMndy jw rhy hW["
jy Amln khy Kwie, Kqw kbhUM nih KwvYN[ mUMif Avr (hornw nUM mu`ny) nih jwih Awpu kbhUM n muMfwvYN[
cMclwn (nwrI)
ky ic`q cor iCn iek mih lYhIN[ BWiq BWiq Bwimnin Bog
Bwvn mn dyNhIN]23]
kbhUM n Kwey pwn, Aml kbhUM nih pIXo[ kbhUM n Kyl AKYt (iSkwr)
n suK inrDn kh kIXo]
kbhUM n sONDw(Aqr)
lwie rwg mn BwieXo] ho krXo n Bwimn Bog, jgq ikXoN AwieXo]28] cirqR
245
"ies pRkwr dIAW Anyk nSy pRyrk Aqy nMgyjvwd, qy kwl BMg
doS Awid AnykW doSW BrpUr rcnwvW ies khy jWdy ‘dsm gRMQ’ pr mUl rUp ivc ‘bicqR
nwtk’ ivc iek`iqRq hn[ hux Awp hI d`so ies qrHW ibnw prKy ivcwry, kyvl nwm qoN
pRBwvq ho ky swrI rcnw nUM dsmyS ikRq khI jwxw ikQoN dI ilAwkq hY? ieh Apxy nwl,
pMQ nwl qy Awaux vwlIAW nslW nwl zulm nhIN qW hor kI hY? ies nUM gurU GwqI hoxw
nhIN qW hor kI AwKogy? pr ies khy jWdy dsm gRMQ AMdr ku`J k`cIAW Aqy SrwrqI lokW
rwhIN iek`qr krvweIAW rcnwvW rwhIN ibnW ArQ boD dy dsmyS rcnw mn ky Swied AsIN
Awp ies dw iSkwr ho rhy hW[" ig: surjIq
isMG jI, imSnrI, nvIN id`lI
Gor kpt
kiQq dsm gRMQ dIAW gurbwxI dy pRiqkUl rcnwvW dy kvI/kvIAW dI
kptI gu`JI cwl ny dsmyS jI nUM AvqwrvwdI, Ssqr pUj, dyv/dyvI aupwSk, nSy pRyrk,
duSt-dmn, Awid drsw ky bhuigxqI is`^ kOm nUM hym kuMt dy qIrQ, BgauqI Aqy iSvw (iSv
dI iesqRI durgw, pwrbqI Awid) dI ArwDnw krn dy ckr ivc pw id`qw hY[ iehnW gurmiq
Aqy is`^I ivroDI sMklpW sMsikRqI Aqy kurihqW nUM is`^ kOm iv`c pRc`lq krn iv`c
smpwdkW, tIkwkwrW, CwpkW Aqy smrQkW dw vI doS G`t nhIN[
smyN smyN is`^ buDIjIvI Aqy dwny bIny ivdvwnW ny dsm gRMQ
vrgIAW rcnwvW nUM gurmiq Aqy gurbwxI dI ksv`tI nwl prK ky inrxy ilK ky is`^ kOm
nUM ienHW rcnwvW dI SWtI krn vwsqy pRyirAw hY[ pr ieh AvwzW is`^ jgq dI AigAwnqw
dy AnHyry jW suvrwQI AwgU vrg dy jMgl ivc Kp ky rih geIAW hn[ gurU hir goibMd jI
ny Akwl q^q mnuKI AiDkwrW dI rwKI, smwjk suDwr Aqy inAWkwrI rwjnIqI pRdwn krn
leI sQwpq kIqw sI[ pr is`^ AwgUAW ny (srb sWJI) is`^I ivcoN Cykx vwly haUAw-rUpI
hukmnwmyN dI vrqo duvwrw ienHW keI AvwzW dw gLw hI Gut ky r`K id`qw hY[
BweI sMqoK isMG , koTI nM: 23, sYktr-8, cMfIgVH, ny 1973 ivc
iek tYkrt ilIKAw qy pMQ nUM ApIl kIqI ik 200 swl qoN dsm gRMQ dy inrxY dw Aihm
km ivcy ltk irhw hY qy pMQ nUM hwnI pwhuMcw irhw hY[ ies dw do tuk inrxY krwieAw
jwvy ik dsm gRMQ iv`c gurU jI dI muKvwk bwxI kihVI hY Aqy mnmqI kvIAW dI kihVI?
ies sMbMd ivc pu`C vjoN iek p`qr SRomxI gu: pR: kmytI nUM pwieAw ik, ‘cirqRo
pKXwn’ iks dI ikrq hY? jo auqr SRomxI kmytI vloN id`qw igAw aus dw auqwrw:-
<> vwihgurU jI kI Pqyh]
3-8-73
dPqr-
SRomxI gurdvwrw pRbMDk kmytI
qyjw
isMG smuMdrI hwl, sRI AMimRqsr
nM:
36672
sRImwn
jI
Awp
jI dI p`qrkw imqI 6-7-73 dy sMbMd ivc isMG swibwn, sRI drbwr swihb Aqy j`Qydwr
sRI Akwl q^q, sRI AimRqsr jI dI rwrwey hyT ilKy Anuswr Awp nUM ByjI jWdI hY:-
1)
‘rwj krygw Kwlsw’ jo sRI Akwl q^q swihb Aqy hor gurdvwirAW iv`c piVHAw jWdw
hY, gurmiq dy AnukUl hY, ikauNik dohry pVny pMQk PYslw hY[ ies qy SMkw nhIN krnI
cwhIdI[
2) ‘cirqRo pKXwn’ jo dsm gRMQ iv`c AMikq hn ieh ‘dsmyS bwxI
nhIN[ ieh purwqn ihMdU imiQhwsk swKIAW dw auqwrw hY[
SuB icMqk
shI/- (gurb^S isMG)
mIq sk`qr, Drm pRcwr kmytI
SR: gu: pR: kmytI, sRI AMimRqsr
ig: Bwg isMG ivru`D ‘hukmnwmy’
bwry s`cI swKI (ipRM:
hrBjn isMG hmrwz)
ivdvwn bzurg pRcwrk, igAwnI Bwg isMG ‘AMbwLw’ ny pihlI vwr
sMn 1973 iv`c ‘dsm gRMQ-inrxY’ nwm dI pusqk ilKI qy CwpI, ijs ivcly lyKW
vwry pMQ dy ivdvwnW, ijnHw iv`c BweI Ardumn isMG bwgVIAw, s: mnohr isMG mwrko,
s: krqwr isMG bwVI, s: rqn isMG j`gI (jo hux ie`k id`lI vwly swD kol ivk cu`kw
hY) s: mwn isMG mwnsRovr qy ipM: jgjIq isMG slUjw Awid nwm Swiml sn Aqy jo ibpR
sMskwrW dy ivroDI qy inrol ie`k Akwl purKI sn, ny qW ies dI pRsMsw kIqI pr,
pMprwvwdIAW ny ivroDqw[ AwKr AjIb hwlqW iv`c, 1977 eI: nUM jQydwr, sRI Akwl q^q
swihb vloN ‘hukm-nwmw’ imqI 5-7-77 rwhIN igAwnI jI nUM pMQ iv`coN Kwrj kr
id`qw igAw[
A`j ies durBwgI Gtnw bwry pMQ iv`c suxIAW suxweIAW g`lW au`qy
ADwrq v`K v`K DwrnwvW pRc`lq hn[ ieh lyKk, sMbMDq Dwrimk shlwkwr kmytI dI
iek`qrqw jo 1977 eI: nUM hoeI, iv`c Swiml hox krky ies Gtnw bwry hoeI kwrvweI
nUM pUrI pUrI eImwndwrI qy scweI nwl ‘swcI swKI’ vjoN klm-bMd krnw, Xog qy
lwBdwiek smJdw hY[ so shI jwxkwrI ies pRkwr hY:-
jwxkwrI:-
sMbMDq pusqk Cpx aupRMq Awm is`^ sMgqW ivc ies ivru`D au`TI Awvwz nUM mu`K r`K
ky SRMmxI gu: pR: kmytI ny ienHW mYNbrW dy AwDwrq Dwrimk slwhkwrW dI iek`qrqw
bulweI,
1)
ig: swDU isMG BOrw, jQy: sRI Akwl q^q[ (2) ig: guridAwl isMG Ajnohw, jQy: q^q
sRI kysgVH[
3)
ig: cyq isMG, hYf gRMQI Aqy (4) ig: ikrpwl isMG, gRMQI drbwr sihb AMimRqsr[
5)
sR: gurbKS isMG, mIq sk`qr SRo: gu: pR: kmytI[ (6) ipRM: siqbIr isMG, mYNbr Drm
pRcwr kmytI[
7)
sR:SmSyr isMG, ieiqhwskwr SR: gu: pR: kmytI[ (8) sR: srmuK isMG cmk[
9)
pRo: pRkwS isMG, Kwlsw kwlj AMimRqsr[ (10) fw: mwn isMG inrMkwrI[
11)
lyKk, (dws hrBjn isMG)
not:-
aurokq mYNbrW qoN ibnW pMj ku mYNbr hor sn, ijnHW dy nwm mYnUM ivsr gey hn[ hW,
sRI drbwr swihb dy bwkI iq`ny gRMQI swihbwn Av`S ies iekqrqw iv`c Swml sn[
kwrvweI:- 1)
ieh iekq`rqw sRI gurU nwnk invws dy mIitMg hwl iv`c jQydwr sRI Akwl q^q dI
pRDwngI hyT AwrMB hoeI[ iekq`rqw iv`c do iqn mYNbr, ijhw ik jQydwr Ajnohw, v`fy
joS qy kRoD gRsq sn[ auh vwrI vwrI igAwnI jI ivru`D qurMq &qvw id`qy jwx
vwLy jzbwq dw pRgtwvw kr rhy sn[ jd sR: SmSyr isMG ASok, ijnHW ny ‘dsm gRMQ
bwry’ nwm dI pusqk vI ilKI sI, ijs iv`c dsm gRMQ ivclIAW bhuqIAW rcnwvW dsmyS
ikRq nhIN mMnIAW sn, Awpxy ivcwr d`sx leI kuJ kihx l`gy qW kuJ mYNbrW ny aunHW
nUM burI qrHW JwiVAw, Aqy auh auQy hI sihm ky bYT gey[ ieh JwV eynI gMBIr sI ik
Pyr ASok jI ny swrI iekq`rqw iv`c zrwvI cUM cW nhIN kIqI; KwmoS bYTy rhy[
ieh lyKk (dws hrBjn isMG) l`g-B`g 45 ku imMt pUrn KwmoSI DwrI
vyKdw, suxdw irhw[ AwKr ig: cyq isMG jI mYnUM sMboDn kridAW kihx l`gy, "bwbw
jI hux kuJ bolo vI[" mYN A`goN bVI gMBIrqw nwl bynqI kIqI ik mYN hYrwn hW
ik kI ieh iek`qrqw au`cIAW pdvIAW dy AiDkwrIAW ‘qy pMQ dy cuxy ivdvwnW dI hY?
AsIN iek bzurg Dwrimk ivAkqI nUM ibnW aus dw p`K suxy Pwhy lwaux leI auqwvly hW[
myrI sinmr pu`C hY ik,
1) ies iek`qrqw iv`c hwzr iAkqIAW ‘coN kI iksy ny swry ‘dsm gRMQ’
nUM pVcolIAw nzr nwl GoK ky vwicAw hY? swry KwmoS sn[
2) kI dsm gRMQ dI pRmwxIkqw dw mslw aunW hI purwxw nhIN ijMnW ieh
gRMQ hY?
3) kI 5 jUn 1973 nUM sRI Akwl q^q qy pMjW gRMQI swihbwn ny BweI
sMqoK isMG, cMfIgVH dI pu`C dy au`qr iv`c mIq sk`qr sR: gurbKS isMG rwhIN ieh
au`qr nhIN sI id`qw ik "cirqo piKAwn sRI dsmyS jI dI rcnw nhIN, iksy ihMdU
imiQhwsk rcnw dw auqwrw hY?"
4) AYsI puzISn iv`c, kI ieh hkIkq sUrj-v`q roSn nhIN ik swrw ‘dsm
gRMQ’ sRI dsvyN pwqSwh jI dI ilKq rcnw nhIN?
mYN sinmr ieh vI ikhw ik mYN ies styj au`qy ig: Bwg isMG ivru`D
ley iksy PYsly nwl sihmq nhIN, so myrI AsMmqI not krky Awp koeI vI PUslw lY skdy
ho[ pRMqU AYsw krno aunHW ienkwr kIqw Aqy mYnUM hI AdyS id`qw ik ipRM: siqbIr
isMG nwl rL ky Xog mqw iqAwr krW[
mqw:-
(a) A`j ie`Qy juVI Dwrimk slwhkwr kmytI dw PYslw hY ik ig: Bwg isMG nUM cwhIdw
sI ik ku`J pMQ pRvwnq PYsilAW vwry k`qeI do tu`k Awpxw m`q pRgt krn dI QW Awpxw
p`K pMQ dy rUbrU r`Kdy Aqy AMqm PYslw smu`cy pMQ au`qy C`f idMdy, ieqAwidk[
(A)
ieh kmytI v`fI inmrqw qy zor nwl SRo: gu : pR: kmytI dI syvw iv`c ieh ibnY vI
krdI hY ik ikauNik smW guzrn nwl ieh kMm cUMik hor kTn huMdw jw irhw hY, ies leI
auh pihlI Pursq iv`c pMQ dy cotI dy vdvwnW dI sb-kmytI bxwvy jo pUrI pUrI GoK qy
dUr AMdySI nwl gurbwxI qy gurmiq dI roSnI iv`c ieh inrxw dyvy ik dsm gRMQ dIAW
ikhVIAW ikhVIAW rcnwvW sRI gurU gRMQ swihb qy siqgurAW dy AwSy AnukUl hn, Aqy
ikhVIAW ibpr sMskwrI rIqW, rsmW qy mnm`q dIAW mnOqW nwl BrpUr?
pRvwngI:- AwKr ieh mqw srb-smqI nwl pRvwn hoieAw Aqy ig: Bwg isMG
nUM koeI dMf dyxw Xog nw jwqw[
Dwrimk slwhkwr kmytI ivc srb-sMmqI nwl pRvwn hoieAw mqw kwrvweI leI SRo: gu: pR:
kmytI nUM Byj id`qw igAw[
Pyr ig: Bwg isMG ivru`D hukm-nwmw ikauN qy ikvyN?
Dwrimk slwhkwr kmytI dy auprokq srb-sMmqI PYsly aoupRMq iksy
ivAkqI nUM h`k nhIN phuMcdw sI ik auh AwpxI hI hwzrI iv`c hoey PYsly dI iksy
qrHW im`tI plIq kry[ jQydwr sRI Akwl q^q swihb jy Dwrimk slwhkwr kmytI dI
iekq`rqw dy srb-sMmqI PYsly iv`c Awp Swml n huMdy qW g`l hor sI, hW jy aunHW dw
Awpxy hI sWJy qy srb-sMmqI PYsly bwry mn bdl igAw sI qW auh Pyr Dwrimk slwhkwrW
dI iek`qrqw s`ddy Aqy srb-sMmqI nwl hoieAw PYslw bdlvw lYNdy, pr mYNbr swihbwn
ivru`D AYsw h`qk qwnwSwhI PYslw n krdy[
ipCokV:-
ies swrI Gtnw dw ipCokV jo bwAd iv`c ig: Bwg isMG qy aunHW dy inktvrqIAW pwsoN
suxn iv`c AwieAw, auh sMKyp iv`c ies pRkwr sI:- ig:
Bwg isMG jI
qy ig: sMq isMG mskIn dI
ieMdOr ivKy iksy smwgm smyN muT ByV ho geI, ijs iv`c Bwg isMG dw h`Q au`qy irhw[
mskIn jI ny ies dI Skwieq Awpxy ihqU qy v`fy inktvrqI ig:
cyq isMg hYf gRMQI
sRI drbwr swihb AMimRqsr nUM kIqI, ijnHW dI ig: swDU isMG BOrw, jQydwr sRI Akwl
q^q swihb, nwl fwFI smIpqw sI so ienHW dohW swQIAW ny jQydwr BOrw au`qy dbwA
pwieAw ik auh ig:Bwg isMG ivru`D hukm-nwmw jwrI krn[ ieauN ieh Bwxw vriqAw[
ies durGtnW sMbMDI ig: surjIq isMG
jI dw vyrvw
v`loN:-
ig: surjIq isMG is`K imSnrI
imqI
6/12/97
siqkwr
Xog ipRM: hrBjn isMG jIau
vwihgurU
jI kw Kwlsw, vwihgurU jI kI &qih
Awp jI dw p`qr pRwpq ho igAw sI Aqy Awp jI dy iqMn lyK vI n`QI
sn[ sB qoN kImqI cIz jo ies p`qr nwl dws nUM pRwpq hoeI hY, ‘hukm-nwvyN’
proKy, jo vyrvw Awp jI ny iliKAw hY, ku`J bynqIAW ies pRkwr hn:- ig: Bwg isMG jI
vwry Awp ny iliKAw ik auh ku`J vyrvw dyxw cwhuMdy sn, pr aus qoN pihlW gurpur
vwsI ho gey, sMKyp iv`c auh vyrvw ies pRkwr hY:-
id`lI iv`c sR:
imlwp isMG jI dy audm nwl BweI
Amr isMG jI AlIgVH
vwilAW nwl ieh PYslw hoieAw ik auh jQydwr swDU isMG BOrw nwl imL ky hukm-nwmw,
jo mULoN gLq hY, vwps krvw lYxgy[ ies vkq auhnW nwl dws dw vI ivcwr vtWdrw
hoieAw[ auhnW dy lPzW iv`c, "mYnUM swrI g`l smJ Aw geI hY, BOrw jI qW swfy
hI au`Qy gRMQI huMdw sI, mYN aus nwl swrI g`l vI kr leI hY[ b`s igAwnI (Bwg isMG)
jI nwl cl`xgy, (BOrw
swihb) AwpxI gLqI mihsUs krdw hY[" dws qy sR: imlwp isMG jI ny igAwnI jI nwl Akwl qKq jwxw sI[
ies dI iBxk mskIn
swihb
nUM pY geI[ aunHW v`loN PtwPt igAwnI jI nUM ie`k ic`TI pu`jI ik mYN PlwxI qwrIK
nUM id`lI stySn qy quhwnUM imLWgw, quhwfI vI itkt lY rKI hY, qusIN myry nwl sRI
AMimRqsr c`Lxw, kMm mukw lvWgy[ aus vkq igAwnI jI Swied au`k gey jW swfy nwl myL
n bx sikAw, auh
mskIn swuhb dI nvIN cwl dw iSkwr ho gey[ stySn qy cly gey Aqy mskIn swihb nwl sRI AMimRqsr pwhuMc gey[
ijs vkq swnUM pqw l`gw qW swnUM iPkr sI, blik Gbrwht sI ik mskIn swihb dI ies
iv`c Swied koeI cwl n hovy, AwiKr iehI hoieAw[
igAwnI jI AMimRqsr qoN vwips p`jy qW is`Dy lwjpq ngr id`lI sR:
nirMdrjIq isMg dy Gr gey[ dws nUM vI PUn krky bulwieAw igAw[ qd ies vfyrI aumr
iv`c igAwnI jI dIAW A`KW iv`c A`DrU sn[ kihx l`gy, ‘mskIn jI ny myry nwl DoKw kIqw hY[’ hux
rwjOrI gwrfn auh myrI ieMqzwr kr irhw hY, kihMdw hY myry nwl Alvr dy smwgm qy
c`lo, auQy sMgqW dy v`fy iek`T iv`c quhwfy koloN kQw krwvWgy[
igAwnI jI idAW lPzW iv`c ‘sRI AMimRqsr jWidAW BOrw jI pihlW qoN iqAwr bYTw sI, ie`k pYf qy ku`J tweIp hoieAw sI,
mYN pVHn l`gw myry h`QoN myrI AYnk Q`ly ifg peI
(cyqy rhy ieqnI vfyrI aumr iv`c igAwnI jI dy h`Q kMbdy sn, ijs krky auhnW dy
h`QW iv`coN AYnk if`gI, nzr vI kmzor pY cukI sI)[ AsIN swry sRI Akwl q^q swihb
qy bYTy sI[’ BOrw swihb qy mskIn jI dovyYN kihx l`gy, ‘igAwnI jI C`fo AYnk,
quhwnUM swfy qy XkIn nhIN? PtwPt sweIn kro Aqy dyg krvwayu[’
ies qrHW igAwnI jI ny ibnW pVHy ahnW dy pRBwv iv`c Aw ky sweIn kr id`qy[
kVwHh pRSwd krvwieAw qW igAwnI jI kihx l`gy, ‘ilAwau, hux mYN
pVH qW lvW[ piVHAw qW aus
iv`c tweIp kIqw hoieAw sI ik, ‘cOpeI Aqy Ardws’ dy muAwmly iv`c igAwnI jI ny
muAwPI mMg leI hY[ igAwnI
jI ny d`isAw ik ‘jdoN
mYN ieh piVAw qW myry pYrW hyToN zmIn iksk geI[’
mYN auhnW nUM ikhw ‘mskIn qUM myry nwl DoKw kIqw hY, mYN AwpxI g`l qy hux vI pUrI
qrHW kwiem hW ik cOpeI Aqy Ardws dI pihlI pauVI dsmyS jI dI rcnw nhIN[’
Asl iv`c igAwnI jI iesy krky mskIn jI nUM rwjOrI gwrfn C`f ky,
aus qoN smW lY ky lwjpq ngr cly Awey ik ‘mYN ku`J s`jxw nwl slwh krnI hY[ mYN
AwpxI AwKrI aumr iv`c ies mwPI vwLy JUT iv`c Swml nhIN hoxw cwhuMdw[’ KYr dws
Aqy sR: nirMdrjIq isMG igAwnI jI nwl gurdvwrw rwjOrI gwrfn id`lI pu`jy[ A`gy
mskIn swihb sweIf dy brWfy iv`c ie`k cwrpweI qy bYTy sn[ igAwnI jI boly ‘mskIn qUM pihlW myrI p`g lwh ky myry pYrW iv`c su`t id`qI, iPr
kih id`qw ik qyry isr qy p`g r`K irhw hW[’
ies qrHW dy auhnW dy lPz sn mskIn jI nwl[ mskIn jI ny swfy qy bhuq zor pwieAw ik
igAwnI jI koloN kQw krwvWgy, muAwmlw rPw dPw ho jwvygw[
TIk jW glq, pr igAwnI jI dy idRV ierwdy kwrn swfI vI iehI rwey
sI ik jdoN muAwPI mMgI hI nhIN qW sMgqW nUM DoKy nwl ku`J hor d`sxW gurU pwqSwh
dy siqkwr dy ivru`D hY, jdoN igAwnI jI ny p`kI qrHW kih id`qw ik ‘myrw PYslw cOpeI Aqy Ardws dI pihlI pauVI bwry auhI hY[’ so
igAwnI jI ny mskIn nwl ies JUTy FMg iv`c Alvr jwx qoN swP ienkwr kr id`qw qW
mskIn swihb AwpxI kwr iv`c bYTky Alvr cly gey[ ies
swrI g`l-bwq dOrwn igAwnI jI dy A`QrU nhIN sn rukdy[
igAwnI jI dy ivru`D hukm-nwmy bwry kwPI ikMqU pRMqU v`D cu`kI
sI[ Bwrq Br iv`coN hI 1000 qoN v`D ic`TIAW ies PYsly ivru`D jw cukIAW sn[ mskIn
rwhIN ies nUM jwrI krvwx vwsqy pVdy ipClI g`l vI mskIn jI dy siqkwr qy hwvI ho
rhI sI Aqy auhnW nUM vI jgwh jgwh jvwb dyxw muSkl ho irhw sI[
iv`D
vDI ik`QoN:- igAwnI jI ieMdOr dy pRgrwm qy sn Aqy mskIn jI vI au`Qy pRgrwm kr
rhy sn[ mskIn
jI ny AwpxI Awdq muqwibk ie`k jgHw qy ikhw ‘AKMf pwT gurmiq Anuswr nhIN[ dUjI
jgHw qy (ie`k qoN) v`D AKMf pwT r`Ky hoey sn, auhnW nUM gurmiq Anuswr d`s id`qw[
iksy
jgHw qy igAwnI jI ny ausdI ies
dorMgI kQw vwry izkr kIqw qW igAwnI jI Aqy mskIn swihb iv`c QoVI iK`cwqwxI hoeI[
ies Gtnw bwry igAwnI jI ny Awp id`lI iv`c dws nwl izkr kIqw sI[
pusqk ‘dsm gRMQ inrxy’ auhnI idnIN igAwnI jI ny ilKI qy
pRkwiSk kIqI sI[ mskIn
jI ny rwjOrI gwrfn gurdvwry ku`J idn kQw kIqI qW ‘dsm gRMQ’ ivclI k`cI bwxI
iv`coN ku`J imswlW vrqIAW[
id`lI iv`c nOjvwnW dI ies pKoN iqAwrI qW sI pr ies aumr iv`c joS v`D huMdw hY
Aqy dUr dirStqw G`t[ ku`J
nOjvwnW ny mskIn swihb nwl bihs kIqI ik jo pRmwx auhnW vrqy hn auh dsmyS jI dI
rcnw nhIN[
mskIn jI dw a`uqr hT vwlw Aqy Awpxy Awp nUM TIk d`sx vwlw sI, hwlW ik nOjvwn
mUloN TIk sn[ dUjy idn auhnW ny dsm gRMQ iv`coN ku`J rcnw Cpvw ky sMgqW ivc vMf
id`qI Aqy mskIn swihb nUM bynqI kIqI ik jy kr auh TIk hn qW ieiSiqhwr iv`c id`qI
dsm gRMQ ivclI rcnw dI kQw sMgqW iv`c krn[
mskIn jI ny ies iv`c AwpxI byiezqI smJI[ Awpxy Asr-rsUK dw Pwiedw
auTw ky auhnW ig: cyq isMG qy BOrw swihb nUM vriqAw Aqy BVkwieAw ik igAwnI jI ny
Awpxy guMifAW koloN myrI byiezqI krvweI hY[
ies qrHW ieh Kyf A`gy qurI[ jdoN ie`k ivdvwn hox dy nwqy mskIn jI dw ieh Prz
bxdw sI ik ieh Gtnw igAwnI jI dy nots iv`c ilAwauNdy, ikauNik ie`k qW igAwnI jI
nUM ies bwry ku`J pqw nhIN sI, dUjw auh nOjvwn guMfy nhIN sn[ ies g`l nUM mskIn
jI vI cMgI qrHW jwxdy sn[
vYsy vI ijs nUM igAwnI jI dw muAwPInwmW
d`isAw igAw auh kyvl ie`k Akwl q^q swihb dy pYf qy sI, ijs aupr nw koeI nMbr Aqy
nw Akwl q^q swihb dI mohr sI[ igAwnI jI Awpxy PYsly qoN AMqm smyN qIk Aif`g sn[ gurU
pMQ dw dws surjIq isMG imSnrI
kiQq dsm gRMQ dIAW purwxk rcnwvW
gurU gRMQ swihb dI gurbwxI Aqy gur ieiqhws qoN gvwhI imldI hY
ik gurU swihbwnW, BgqW Aqy drvySW ny imiQhws, Avqwrvwd, dyv/dyvI aupwSnw, mUrqI
pUjw, vrx-vMf, Awid nUM AsvIkwr hI nhIN kIqw sgoN mnuKqw nUM iehnW sMskwrW qoN
vrijAw vI hY[ pr qWqRkI vwm mwrg, AGorI (AGoV) pMQ Aqy swkq m`q dy DwrnIAW ny
niSAW mYLy (gMd) dy syvn Aqy mYQun (kwmuk Bog) nUM mu`K Dwrimk krmW vjoN pRc`lq
kr id`qw[ purwqn ihMdU Drm dy bu`Fy bUty iv`coN Pu`tIAW SwKW jogI, jMgm, sMsAwsI,
sryvVy, boDI Aqy bYrwgI 6 iPrky pRis`D hn[ iSvjI qoN SurU hoey jogI m`q dy 12
iPrikAW iv`coN iek vwm mwrg hY[
vwm-mwrg
dyvI Bwgvq Aqy kwilkw dI purwx ivc kQw hY ik iek vwrIN dKS (dyvqy)
ny iek j`g kIqw, ijs ivc sqI (dKS dI puqrI, iSvjI
dI pqnI)
BI geI[ dSx ny iSvjI
nUM
j`g qy nw s`idAw[ sqI ny Awpxy pqI dI inrwdrI vyK ky j`g-kuMf ivc if`g ky pRwx
iqAwg id`qy[ iSvjI ny Aw ky dKS dw j`g nSt kr id`qw Aqy sqI dI loQ nUM Aign kuMf
ivcoN k`F ky moFy au`qy r`K ilAw[ ies idSw ivc iSv idn rwq iPrn l`g ipAw[ ivSnU
ny
sqI dI loQ dw ieh hwl vyK ky sudrSn c`kr nwl loQ dy toty toty kr id`qy[ qMqr
cUVwmxI ivc ilKiAw hY ik sqI dy AMg 51 QwvW qy if`gy sn[ auh swry AsQwn dyvI pIT
khy jWdy hn[ jIB vwLw AsQwn jvwlw muKI, nyqrW vwlw nYnw dyvI, Awid bxy[ gohwtI
vwLw AsQwn, ij`Qy Xoin (cUq) dI pUjw huMdI hY, Xoin pIT hY[
Xoin pIT dI pUjw krn vwLy vwm-mwrgI AKvWdy hn, jo ik qMqR SwsqR dI
rIq Anuswr iSv-aupwSk lokW dw clwieAw hieAw iek pMQ hY[ ies ivc midrw, mws,
mYQun (sMBog) mwieAw, Aqy mudRw dI vrqoN Drm dy muK AMg hn[
AGorI pMQ
vwm-mwrg ivcoN kInwrwm
dw
clwieAw hoieAw iek AGorI
pMQ
hY, jo igrwvt ivc vwm-mwrg nwLoN vI AgWh lMG igAw[ ieh
lok midrw, mws qoN ielwvw ml-mUqr dw Kwxw-pIxw BI Drm dw AMg mMndy hn[
gurU nwnk jI dI iphlI audwsI smyN ies igrwvt dy pRcwr dw Asr kyNdrI mMdr gohwtI,
Awswm qoN bwhr ibhwr, bMgwl, auVIsw pRWqW ivc vI pwhuMicAw hoieAw sI[ iehnW
pRWqW dy AnykW SihrW ivc XoinpIT
mMdr
bxy hoey sn, ij`Qy Xion (cUq) dI pUjw KulHm-KulHw huMdI sI[
Swkq m`q
qWiqRkI vwm mwrg
Aqy AGorI
pMQ vrgw
iek m`q, jo ik mhWkwLI Skiq (SkqI) dw aupwSk hox kwrn Sswkq
mq
AKvwauNdw
hY[ ieh swry m`q (iSvjI)
mhWkwL
Aqy aus dI pqnI (iSvw) mhWkwLI
dy aupwSk hox kwrn BMg, Srwb Awid niSAW dI vrqoN bhuq krdy hn[ AGorI m`q dy mMny
hoey Drm pusqk ‘kul
pRdIp qMqR’
ivc ilKiAw hY ik qWiqRk m`q AvlMbIAW nUM midrw Awidk niSAW dI inMidAw
nhIN krnI cwhIdI ikauNik ieh mMmyN AKr nwL SurU huMdy pMj pQwrQ midrw, msqX (m`CI),
mws, mYQun (sMBog), mudRw ivcoN iek hY[
colI mwrg
"mhWkwlI vwmmwrgI kyvl mws, mdrw, m`CI Awid dw syvn krky
hI AXwSIAW nhI krdy, sgoN hor vI clxhIxqw dy rwh ApxwauNdy hn[ iek Ak`t auDwrx
pyS hY,
mhMq gxyS isMG jI
ny sMn 1928 ivc iek vwkPI BrpUr pusqk ‘Bwrq m`q drpx’
CwpI sI[ ieh 1929 iv`c igAwnI pws krn vwilAW leI iek kors sI XUnIvrstI lwhOr
v`loN[ aus ivc vwmmwrgIAW dI iek SwK dw izkr hY, ijs dw nwm ‘colI
mrg’
hY[ aus Anuswr colI mwrgIey iek QW iek`qr ho ky Srwb, mws, m`CI nwl KUb
lyhVdy hn[ Pyr do GVy lY ky iek iv`c AOrqW dIAW colIAW pw idMdy hn, qy dUjy GVy
iv`c mrdW dy koeI icMnH[ iek GVy iv`coN iek colI k`Fdy hn qy dUjy GVy iv`coN
iksy mrd dw inSwn[ aupRMq ies joVy nMU Bog iblws dw AwdyS idMdy hn, qy auh KUb
ivBcwr krdy hn[ ieh colI qy mrdaU inSwn cwhy mW pu`q, ipau DI, jW BYx Brw dw
iek`Tw inkl Awvy, Bog krn iv`c koeI SMkw jW iJjk nhIN pRgtweI jWdI[ pUrI bySrmI
nwl Bog Awid dI KuSI qy suAwd mwixAW jWdw hY[ mhWkwl nUM r`b, inrMkwr, suqy
pRkwS, klXwn dwqw mMinAw qy pUijAw jWdw hY[
so AYsw hY mhWkwl jW iSv, ijs dw mwrg Awpxy syvkW nUM DrqI qy
duinAwvI AYS pRdwn krdw hY Aqy ijs nUM Bu`lV is`^ iksy SYvI jW Swkq qy vwm
mwrgIAW dIAW ilKqW rwhIN subh Swm jW ivAkqIgq qOr au`qy pVHdy qy ies klpq vjUd
qoN mukqI loVdy hn Aqy gurU nwnk ijhy s`cy AcwrI qoN vI sdIvI AnMd qy mukq Bugq
dI Aws r`Kdy hn"[ ipRM:
hrBjn isMG jI, dsm gRMQ bwry coxvyN lyK, pnW 63-4
iedW dy AKOqI Dwrimk sMklpW, l`CxW, sMskwrW Aqy krmW nUM sUJvwn
ivAkqI qW Drm dw AMg kqeI nhIN mMn ky Apnw skdw[ pr ienHW qWiqrk m`qW dy cMt
kvIAW ny Awpxy m`q jW pMQ nUM pRc`lq krn vwsqy pwmr swihq, ijs ivc imiQhwsk
AvqwrW Aqy is`^ gurU swihbwn nUM nSy pRyrkW vjoN drswieAw igAw hY, dIAW rcnwvW
duAwrw igAwn-hIx ihMdU Aqy is`^W nUM Brvwvq kr ilAw hY[ dsm gRMQ dIAW cirqRo
pKXwn (qRIAw cirqR), cMfI dI vwr, ibicqR nwtk, cMfI cirqR, vwr durgw kI, caubIs
Avqwr, igAwn boD, SsqR nwm mwlw Awid ivc gurU goibMd isMG jI dy kuJ ku muKvwk
AMkq krky, aunHW dIAW rcnwvW drsw ky bhuigxqI is`^W nUM sPlqw sihq gumrwh kr
ilAw hY[ kiQq is`^ ivdvwn Bw: rMDIr isMG, Bw: vIr isMG, pMifq nrYx isMG vrigAW
dy ienHW rcnwvW dy kIqy tIky ies sPlqw dy sbUq hn[ Bw: sMqoK isMG, kysr isMG
iCbr Aqy pMifq qwrw isMMG ny hym kuMt bwry ibicqR nwtk dy AvqwrvwdI kvI dI
imiQhwsk gwQw nUM vDw cVHw ky AwpxIAW gumrwhkun ilKqW rwhIN iek phwVI aujwV nUM
hym kuMt nwmIN qIrQ bxw id`qw hY[ is`^W nUM SsqR pUj Aqy (inhMgW nUM) BMg (suK
inDwn) Ckx lw id`qw hY[ smucw is`^ jgq AnykW nwvW vwlI BgauqI (durgw) dyvI dI
ArwDnw hr roz hzwrW vwrIN krdw hY[
"hux qW is`^ pMQ nUM klMkq krx vwLy swfy keI Dwrimk AwgU
vI BMg nUM suK inDwn dI pdvI dyxoN l`ijq (Srmswr) nhIN huMdy[" ig: Bwg isMG
jI
kiQq dsm gRMQ dIAW nSy pRyrq rcnwvW
BMg gMg do bihn hYN, qum rihqI iSv ky sMg] h`fI KwxI gMg qUM, l`fU
KwxI BMg]
bwhn (svwrI) sIqlw (dyvI) sI, soPI kI giq]
ArQ:-
soPI AwdmI dI hwlq sIqlw dyvI dI svwrI Koqy vrgI hY[
rwjw pIAq Aml sB BwrI] BWiq BWiq isauN Bogq nwrI]
posq, BWg, APIm cVHWvY] ipAwly pI pcws ku jwvY]3] qRIAw cirqR 285
BWg purK vY ipXih Bgq hr kI krhIN] BWg BKq vY purK iksU kI Aws nw
DrhIN]
Aml pIXq qy bIr brq ijn iqRx msqk pr] qy ikAw pIvYN BWg, rhY qkrI ijn
kY kr]13] 285
Aml pwn suB AMg DnK sr ijn lXo] hY so nr jIvq mukiq jgq BIqr BXo]27]
qRIAw cirqR 285
mdrw kr m`q(msq) mhW(kwl) B`BkM[ bn mY mno (mwno)
bwG bcw b`bkM]43] AiD: 1 bicqR nwtk
posq, BWg, APIm, Srwb Kvwie qumY, qb Awp cVY hON]AMk 13, iqRAw cirqR
403
ig: Bwg isMG jI dy dsm gRMQ inrxY iv`coN,
Av`DpqI rwjw ibRKMB nwQ dI kinAw ivAwhux aupRMq ikRSn jI ny
posq, BMg Aqy APIm CkI iPr Srwb pIqI, XQw,
posq, BWg, APIm Gno, md pIvn kY iqn kwh mMgwXo] ikSnwvqwr CMd 2112
iPr
rwmjnmIAW (kMjrIAW) ncweIAW Aqy aunHW nUM bhuq Dn dyx apRMq Arjn nUM nwl lY ky
Bojn Ckn gey[ auQy iPr posq qy BMg pIqI, APIm CkI, Srwb pI ky niSAW iv`c msq hox
ipCoN Arjn nUM ikhw ik bRhmw ny s`q smuMdR rcy pr ATvW smuMdR Srwb dw bxwaux qoN
ikauN KuMJ igAw, XQw,
iqnkO bhu dY, sMig pwrQ (Arjn nUM) lY, hir Bojn kI BUA mY DwrXo]
posq, BWg, APIm mMgwie, pIXo md Sok ibdw kir fwirXo]
m`q ho cwroN eI kYPn (niSAW)
sON, suq ieMdRY so isAwm aucwrXo]
mdrw ko nw AwTvyN isMD svwrXo]AMk:2115
qb pwrQ kir joir kY hir isauN khXo sunwie]
jVH bRwhmn ien rsn ko jwny khW aupwie]AMk:2116 ikRSnwvqwr
Bwv:-
Arjn ny h`Q joV ky ikhw, mUrK bRWhmx kI jwxdw ienHW rsW bwry[ AMk 2116,
"isAwm
kvI ilKdw hY ik, ‘dsm
kQw BwgOq kI krI bnwie’ Bwv mYN jo kuJ iliKAw hY auh Bwgvq (purwx) dy dsvyN
skMD dw tIkw kIqw hY[ sRI ikRSn dw aupRokq niSAW nUM vrqxw qy msq hoxw Awid
sRImd Bwgvq purwx ivc ikqy rMck mwqr BI izkr nhIN Aqy Av`DpqI dw nwm vI ibRKMB
nwQ nhIN blik ngnijq hY[ vyKo sRImd Bwgvq purwx skMD 10, iDAwie 58, nM: 32 qoN
58 q`k[
qW qy ieh kory dw korw JUT isrP BMg, Srwb, Awid niSAW dI mh`qqw
drswaux ihq kvI ny Awpxy koLoN iliKAw hY[ sB qoN vDyry Sok ieh hY ik swfy kuJ
ivdvwn s`jxW ny dsm gRMQ ivcly aupRokq nSy pRyrk imiQAwvwd nUM dsmyS ikRq
drswaux dw ibRQw jqn, blik Gor AprwD kIqw hY["
ig:
Bwg isMG jI
vwrs Swh iek g`p mwrn, iek mwrn pey gpOV mIAW
mhWkwl dw aupwSk qRIAw cirqR dw kvI iek im`sR (bRwhmx)
nUM Awpxy ieSt mhWkwl dw aupwSk bxwaux ihq rwjw
sum`q sYn dI kMinAw rxKMB klw
qoN aus nUM 800
goqy
dvwauNdw hY[ 800 goiqAW qoN im`sR ikvyN bicAw ieh qW kiQq dsm gRMQ dy kvI,
tIkwkwr, sMpwdk Aqy smrQk hI jwxdy hoxgy, pr jd im`sR Pyr vI mhWkwl dw aupwSk
bxnw nw mMinAW qW rxkMB aus nUM DmkI idMdI hY ik Ajy vI mhWkwl dw aupwSk bx jw
nhIN qW mYN Awpxy ipqw nUM jw ky khWgI ik qUM myrI iezq nUM h`Q pwieAw hY[
khI kuAir (kumwrI) ipqu pih mYN jY hoN, qYN muih fwrw hwQ bqY hON]
qyry dono hwQ ktwaUN[ qo rwjw kI suqw khwaUN ]AMk 121] iqRAw cirqR
266
ieh suin bwq im`sR fr pXo[ lwgq pwie kuAir ky BXo]
soaU kroN jo muih acwro[ qum inj ijX qy kop (kRoD) invwro]AMk 122]
pwhn kI pUjw nih kirXY[ mhWkwl ky pwien pirXY]123]
qb idj (bRwhmx) mhWkwl ko DXwXo[ sirqw (ndI) mih pwhnn (mUrqI) bhwXo]
124]
ieh Cl sO imsrih Clw pwhn dey bhwie[ mhWkwl ko isKX kir mdrw, BWg
ipvwie]125]
cMfI dI
vwr
<> vwihgurU jI kI Pqh]
sRI BgauqI jI shwie] vwr sRI BgauqI jI kI]
pwqSwhI 10
‘ipRQm BgOqI ismr kY gurU nwnk leI iDAwie’ qoN lY ky ‘qyg
bhwdur isimrIAY Gr nau iniD AwvY Dwie, sB QweIN hoie shwie’ qk, ijs dw gwien
is`K jgq hr roz Swied hzwrW vwrIN krdw hY, cMfI dI vwr dI pihlI pauVI hY[ BgauqI
dy SBwrQ hn, iSvw, Bgq, BgvqI, durgw dyvI (cMfI), KVg, sRI swihb, qlvwr, Awid hn[
(mhwn
koS pnW 901)[
cMfI dI vwr dI pauVI 2 ivc kvI (rwm?) prmwqmw dI aupmw krdw pRqIq huMdw hY pr
ieh JWsw hI hY[ ies vwr dI pauVI nM: 55 Aqy iqXw cirqR 1 dI pauVI nM: 7 ivc auhI
kvI (rwm?) BgauqI, mhWmweI, jgmwqw cMfI, durgw, BvwnI, kwlkw rwjySvrI, Awid dI
aupmw pRmwqw dy smwn krdw spSt prqIq huMdw hY[
KMfw ipRQmY swij kY ijn sB sYswr aupwieAw] bRhm ibsnu mhys swij
kudrqI dw Kyl rcwie bxwieAw]
isMD prbq mydnI ibnu QMmHW ggin rhwieAw] isrjy dwno dyvqy iqn AMidr
bwdu (Xud) rcwieAw]
qYhI durgw swijkY dYqw dw nwsu krwieAw] qYQoN hI blu rwm lY nwl bwxw
(qIrW)
dhisur (rwvx)
GwieAw]
qYQoN hI bhu ikRsn lY kMsu kysI pkiV igrwieAw] bfy bfy muin dyv qy
keI jug ijnI qnu qwieAw]
iknI qyrw AMqu pwieAw] pauVI 2 ] cMfI dI vwr
suMB insMB (dYNq) pTwieAw (ByijAw) jm Dwm no] ieMdR s`d bulwieAw rwj AiBSyK (g`dI dI rsm) no]
isr pr CqR iPrwieAw rwjy ieMdR dY] cayudh lokW CwieAw jsu jgmwq (jgmwqw cMfI, durgw) dw]
durgw pwT bxwieAw sBy pauVIAW] Pyr n jUnI AwieAw ijn ieh gwieAw]pauVI 55 ] cMfI dI vwr
BgauqI (durgw dyvI) dw ismrn
"Awm ArdwsIey Ardws smyN BgauqI dw ArQ Awpxy vloN AkwlpurK smJdy
hoey ‘pRQm BgauqI ismr ky’ dw acwrn krdy hn, Bwv mUhoN qW BgauqI acwrdy hn
pr AMdroN ies dw ArQ Akwl purK AnBv krdy hn["
"kuJ vIr BgauqI dw ArQ sRI
swihb
(qlvwr) inscy krky Ardws krn vyLy dohW h`QW ivc nMgI qlvwr PVky ‘pRQm BgauqI
aucrdy hoey aucycy qOr qy ‘sRI swihb jI shwie’ vI kihMdy hn["
"kuJ
igxqI aunHW frwkL ivdvwnW dI vI hY jo BgauqI dw ArQ AkwlpurK supny ivc vI nhIN
mMndy sgoN ‘BgauqI dI vwr’ dy cldy pRkrx AwDwr auqy inrol durgw
lKwiek smJdy hn pr Ajwx SrDwlUAW dI bhu-igxqI vloN rOLw pwaux qoN fridAW auGV ky
AwpxI Awqmk Avwz pRgt krxo iJjkdy, ijnHW dI, ies hQlI pusqk dw ilKwrI vI kuJ smW,
mohrlI kqwry irhw hY[" ig: Bwg isMG jI
BweI rxDIr isMG
dy tIky ivc ausy cMfI dI vwr dy QW ies dw isrlyK‘AQ
vwr durgw kI ilKXqy’
hY[
aunHW v`loN iesdI pihlI pauVI dy kIqy ArQ vI is`^ jgq ivc Awm pRclq ArQ nwloN,
vKry prqIq huMdy hn[ XQw,
pRiQm
BgauqI ismrkY, gurU nwnk leI iDAwie[ AMgd gurU qy Amrdws, rwmdwsY hoeI shwie[
Arjun
hirgoibMd nUM, ismro sRI hirrwie[ sRI hr ikRSin iDAwieAY, ijs ifTy sBu duKu jwie[
qyg
bhwdur ismrIAY, Gir nOinD AwvY Dwie[ sB QweI hoie shwie[1[
ArQ:-
pihlW aus srb SkqImwn jwgiq joiq, nUM Xwd krky (ieh kwiv-rcn ilKdy hW), jo gurU
nwnk ny iDAw leI sI, gurU AMgd, Amrdws qy rwm dws nUM shweI hoeI; Aru Arjun qy
hir goibMd jI nUM BI shweI hoeI[ Awid kQw suxwky kiv-SRomix ny Awpxy pUjX
pRmwqmW dI pXwx krweI hY[ Aqy sBnW nUM shweI hox vwsqy Ardws kIqI hY[ BweI rxDIr
isMG
pr fw:
swihb isMG, Bw: krm isMG, fw: gMfw isMG, ipRM: qyjw isMG ipRM: hrBjn isMG, ig:
Bwg isMG dIAW
stIkW, pusqkW Aqy mhwn koS ivcoN pRwpq jwnkwrI Anuswr BgOqI, cMfI, durgw, BvwnI,
iSvw, Awid ieky hI ihMdU imiQhwsk dyvI dy 16 nW hn[ Aqy gurU gRMQ swihb ivc ikqy
vI ienHW nwvW nUM pRmwqmW jW aus dI SkqI vjoN nhIN vriqAw igAw[ Sbd BgauqI nUM
Bgq dy ArQW ivc hI vriqAw igAw hY[
BgauqI rhq jugqw] isrI rwgu, mhlw 5 pMnw 71
ArQ:-
vYSnv Bgq (vrq, qulsI mwlw, qIrQ ieSnwn Awidk) jugqIAW ivc hI rihMdy hn[
BgauqI BgvMq Bgiq kw rMg] rwgu gauVI mhlw 5 pMnw 274
ArQ:-
Bgvwn dw (AslI) aupwSk (Bgq) (auh hY ijs dy ihrdy ivc) Bgvwn dI BgqI dw ipAwr hY[
iequ sMjim pRBu ikn n pwieAw] BgauqI mudRw mn moihAw mwieAw] rwgu
pRBwqI, m: 5 pMnw 2348
ArQ:-
(jy Bgq dw) mn mwieAw ivc moihAw rhy (pr) ivSnU-BgqI dy bwhrly ichn (Awpxy srIr
au`qy bxwdw rhy qW) ies qrIky nwl iksy ny pRBU nUM nhIN pwieAw[
keI is`^ mweI BweI BgauqI dw ArQ BweI rxDIr isMG vWgUM pRmwqmw
dI SkqI krdy hn[ jy ieh ArQ mMn ilAw jwvy qW srb-klw, smr`Q srb SkqImwn, sgl Gtw
ky AMqrXwmIN Aqy swry jIAW nUM dwqW dyx vwLy pRmwqmw dI iks SkqI dI ArwDnw krnI
Xog hY? kI ies SkqI dI hoNd srb ivAwpk pRmwqmw nwLoN vKrI hY? jy vKrI hY qW aus
dw vwsw ik`Qy hY? gurbwxI <> qoN ibnW iksy hor ieSt jW SkqI nUM nhIN
pRvwndI[
eykw mweI, jugq ivAweI, iqin cyly prvwxu] ieku sMswrI, ieku BMfwrI,
iek lwey dIbwxu]
ijv iqs BwvY iqvY clwvY, ijv hovY Purmwx] Euh vyKY, Enw ndir n AwvY,
bhuqw iehu ivfwxu]30]jup
ArQ:-
(lokW ivc ieh iKAwl pRcl`q hY ik) iek`lI mwieAw (iksy) jugqI nwl
pRsUq hoeI, aus dy iqMn puqR prq`K jMm pey[ (bRhmw) sMswr (nUM pYdw krn vwLw), (ivSnUM)
BMfwry dw mwlk, (iSv) kcihrI lwauNdw (sMGwrdw) hY[ (pr AslIAq ieh hY ik) ijvyN
aus AkwlpurK nUM BwauNdw Aqy aus dw hukm huMdw hY, iqvyN hI auh Awp sMswr dI kwr
clw irhw hY (ienHW bRhmw, ivSnUM Aqy iSv dy h`Q kuJ nhIN)[ ieh bVw Ascrj kOqk hY
ik pRmwqmw (sB nUM) vyK irhw hY, pr auh (iksy nUM) nhIN idsdw[
Anhd rUp Anwhd bwnI] crn srn ijh bsq BvwnI] cOpeI, Akwl ausqiq
Skiq
(SkqI), (gurbwxI ivc) dyviqAW dI smrQX (smr`Qw) Aqy aunHW dIAW iesqRIAW nUM BI
Skiq iliKAw hY[mhwn koS pnW 141
jy BgauqI dw ArQ sRI swihb (qlvwr) kIqw jwvy qW mMnxw pvygw ik
smucw is`^ jgq idn ivc hzwrW vwrIN sRI swihb (qlvwr) nUM ismrdw hY[ iek SsqR
is`KI dy iks muFly isDWq ADIn ismrnw Xog hY Aqy iesdy isimRAW is`^ dI mwnsk jW
AiDAwqmk AvsQw nUM kI lwB ho skdw hY?
"keI inrp`K ivdvwn BgauqI dw is`D p`Drw ArQ BgvqI dyvI,
Bwv durgw dyvI jwx ky ‘pRQm BgauqI ismr ky’ dI Qwv ‘pRQm siqnwm ismr ky’
jW Awid sRI inrMkwr AibnwsI ismr kY’ gurU nwnk leIN iDAwie aucrdy hn, ijvyN ik
sRI gurU isMG sBw BsOV Aqy inrMkwrI drbwr (rwvlipMfI vwLy) Awid keIN QweIN
lgwqwr keI swlW qoN pRclq hY[" ig: Bwg isMG jI
sR: surjIq isMG Kwlsw, auDmpur, jMmU, ilKdy hn ik sMn 1849
ivc is`K sMpRdw ny AMgRyzW dI Sih auqy ipRQm BgauqI ismr ky
dI QW ipRQm
Akwl purK ismrky, ipRQm siqnwm ismrky jW ipRQm vwihgurU ismrky’ Ardws ivc
bolxw SurU kr id`qw sI[ kyvl AkwlI bu`Fw dl inhMg isMGW ny ‘ipRQm BgauqI
ismrky, kwiem riKAw sI[ pr jdoN fw: Syr isMG ny durgw, cMifkw, mhWkwl, srsvqI,
BvwnI, Awid nwvW dy gurbwxI Anuswr (BgauqI BgvMq Bgiq kw rMgu) ArQ kIqy qW BgOqI
dw ivroD krn vwilAW dy dMd juV gey[
ies ho cuky inrxy bwry vwd ivvwd dubwrw ikauN cuikAw jw irhw hY? soksmYn, jnvrI
1996, pMnw 48
“mYN iek lyK ivc ilKAw sI ik BgauqI dyvI dw nwm ikqy vI
gurbwxI ivc nhIN AwauNdw[ jy ieh is`D ho jwey ik gurbwxI ivc Awey pd BgauqI dw
ArQ BgOqI dyvI krnw sO PIsdI glq hY qW fw: Syr isMG dIAW aukqIAW-jugqIAW qy
mnGVq ArQW dw swrw mihl DVm krky DrqI qy if`g ky ie`t-ie`t ho jweygw[ so sxo!
suKmnI ivc BgauqI dw mqlb BgOqI dyvI nhIN, sgoN ipRM:
qyjw isMG Anuswr ies pRkwr hY, BgvMq
dw aupwSk BgauqI auh hY ijs nUM BgvMq dI BgqI dw rMg ciVAw hovy[”
so BgauqI jo BgvMqY jwxY[ gur prswdI Awpu pCwxY]
AYsw BgauqI auqm hoie[ nwnk sic smwvY soie]
AMqir kptu BgauqI khwey] pwKMif pwrbRhmu kdy nw pwey] isrI rwgu kI vwr, m:4, pMnw 88
so ieh hY pRo: Syr isMG dw ikRSmw ijs nwL aus ny s`c nUM JUT kr
ivKwieAw Aqy gurbwxI Anuswr ArQ krn dI AwpxI AXogqw nwl sMgqW ivc sdw leI BulyKw
p`kw kr id`qw[ Bw: surjIq isMG Kwlsw jI! gurbwxI dy ArQW nUM GoK ilAw kro[
AigAwnI igAwnI smwj dw sB qoN v`fw duSmx hY[ kwql qW iek vwr jIvn lYNdw hY pr
AigAwnI glq aupdyS dy ky jnmW-jnmWqrW dy gyVy kFwauNdw hY[ ipRM: hrBjn isMG
cMfI cirqR
vyd ivAws jI dy rcy ATwrWh purwxW ivcoN iek mwrkMfyX purwx vI hY[
mwrkMfy purwx dy swry iek hzwr slok hn, ijnHW ivcoN 82vyN AiDAwie qoN 94vyN qk,
Bwv 11 AiDAwvW dy sq sO slok hn, ijnHW ivc iSvw (durgw) vloN m`Du-kYt`B,
mihKwsur (mYhW), DUmr nYn, cMf-muMf, rkq bIj, insuMB Aqy suMB 7 dYNqW nwl
jMg-ju`DW dw vrnx hY[ ienHW 700 slokW nUM spq seI Aqy spq sqI AQvw sqsX jW durgw
pwT Awidk vI ikhw jWdw hY[ aurokq slokW dw tIkw sXwm Awidk kvIAW ny ibRj BwSw
Aqy pMjwbI ivc iqMn rcnwvW AMdr kIqw hY[ (1) cMfI cirqR aukiq iblws, (2) cMfI
cirqR (ibRj BwSw) (3) cMfI (BgOqI) dI vwr (pMjwbI)
kiQq dsm gRMQ dIAW hor gurbwxI dy pRiqkUl rcnwvW vWg cMfI cirqR
dw AwrMB vI kvI ihMdU imiQhwsk dyviqAW qy dYNqW dy ivcwly vYr vDw ky lVw ky
qmwSw vyKx vwly Awpxy ieSt dI ausqiq qoN krdw hY[ dyviqAW dy shwiek qy dYNqW dw
ivnwS krn vwLy mhWkwl Aqy cMifkw dyvI dI ArwDnw Aqy cMfI (dyvI) cirqR dI rcnw
vwsqy pRbIn bu`DI dyx ihq pRwrQnw krdw hY[ Bw:
rxDIr isMG dI sMpwdkI vwly dsm gRMQ dI pihlI poQI, ijs ivc cMfI cirqR dy
do Bwg hn, ivcoN,
bYr bFwie lrwie (lVwey)
surwsur (dyv, dYNq), Awpih dyKq bYT qmwSw[1[ iDAwie 1, pMnw 92
pRmud (pRs`n)
krn, sB BY hrn, nwmu cMifkw jwsu[
rcoN cirqR bicqR quAw (qyrw),
kro sbuD pRkwS[5[pMnw 92
hir soie rhY sij sYn (syj)
qhW[ jl jwl krwl (Bv swgr) ibswl (ivSwl) jhW[
BXo nwiB-sroj (Du`nI) qy ibs (ivSv)
krqw[ surq (k`nW dI)
mYl qy dYq rcy jugqw[8[pMnw 93
mDu kYtB nwm Dry iqn ky[ Aiq dIrG dyh Bey ijn ky[
iqn dyiK lukys (bRhmw) firE hIA mY[ jg mwq ko iDAwnu DirXo jIA mY[9[ pMnw 93
ArQ:-
kvI dw hrI (mhWkwl?) syj qy EQy su`qw sI ij`Qy ivSwl Bvswgr sI[ aus dI DuMnI
ivcoN ivSv dw krqw aupijAw[ k`nW dI mYL qoN do dYNq pYdw hoey[ mDu, kYtB anHW dy
nW r`Ky, ijnHW dIAW dyhW lMmIAW motIAW sn[ aunHW nUM vyK ky bRhmw fr igAw qy jg
mwqw (cMfI) dw iDAwn DirAw[
CutI cMif, jwgy bRhm, kirE ju`D ko swju[ dYq sBY Git jwih (Gt jwx) ijau, bFY dyvqn rwj[10[
ju`D kirE iqn so BgvMiq. n mwr skY Aiq dYNq blI hY[
swl Bey iqn, pMc (8) hjwr
duhUM lrqy nih bWh tlI (Q`kIAW)[
dYqn rIJ, kihE br mWg, kihE hir, sIsn dyh BlI hY[
Dwir aurU pir ckR so kwt kY, joq lY AwpnY AMig mlI hY[11[ DXwie 1, pMnw 93
ArQ:-
BgvMq ny ju`D dI iqAwrI kIqI ijs nwl dYNqW dI igxqI Gt jwvy qy dyviqAW dw rwj
Bwg v`D jwvy[ anHW dYNqW nwl (kvI) dy BgvMq ny ju`D kIqw[ 8 hzwr swl ju`D lViAw,
pr aunHW dIAW bwhvW nw Q`kIAW[ dYNqW ny KuS ho ky BgvMq nUM (dYNqW) qoN vr mMgx
leI kihw qW BgvMq ny ikhw, "isr dy idauN qW BlI g`l hY"[ dYNqW ny ckR
nwl k`t ky dy id`qy, BgvMq ny aunHW dI joq lY ky Awpxy AMg lw leI[
kvI
dI ieh iknI hwsohIxI mMnGVq gwQw hY ik kvI dw BgvMq Awpxy hI swjy hoey dYNqW nUM
vyK ky fr jWdw hY qy jg mwqw (cMfI) dw iDAwn Drdw hY[ BgvMq nwl 8 hzwr swl lVn
qoN bwAd dYNq KuS ho ky aus nUM vr mMgx leI kihMdy hn Aqy auh isr dw vr mMgdw hY
jo auh aus nUM v`F ky dy idMdy hn[ dsmyS jI dI BgvMq bwry ieh klpnw nhIN ho skdI
ikauNik kvI dy klpq BgvMq dw, gurbwxI ivcly BgvMq nwl koeI myL nhIN hY[
bhuir (Pyr) BieE mhKwsur iqn qo ikAw kIAw[ Bujw (bWh)
joir kir ju`Du jIq sB jgu lIAw[13[p:94
Agnq gnY ko BjY ju sur kir qRws[ Dwir iDAwn mn iSvw ko, qkI purI
kYlws (iSvpurI)[19[pMnw
95
dYqn ky bD (mwrn) ko jbY cMfI kIE pRkwS[ isMG (Syr)
sMK Aau(r) AsqR sB ssqR Awiegy pwis[24[
dYq sMGwrn ky nimq kwl jnm ieh lIn[ isMG cMif bwhn (svwrI)
BieE, sqRn kau duKu dIn[25[
kop (kRoD) BrI rin (rMn) cMif pRcMf su, pRyr ky isMG DsI rn mY[
dyvI mwirE dYq ieauN lirE jo snmuK Awie[ puin (Pyr) sqRin
kI sYn mY DsI su sMK bjwie[35[
dyK cmUM mihKwsurI (mihKwsur dI sYnw)
dyvI blih sMbwir (b`l
sMBwl ky)[
kCu isMGih (Syr
ny), kCu ckR so fwry sbY sMGwir (mwr)[44[
mhWbIr, khrI (kihr
vwLI) duphrI ko Bwn (sUrj), dyvn
ky kwj dyvI fwirE dYq mwr kY[
krvwr (qlvwr) lY lwl kIey Air Kyiq, lgI bVvwnl (jvwlw)
ijau bn mY[48[ AiDAwie 2
jb mhKwsur mwirE, sb dYqn ko rwj[ qb kier Bwjy sbY, CwifE skl smwj (rwj Bwg)[51[pMnw
99
Aaur dlu BwijE jYsy paun hUM qy Bwjy myG, ieMdR (nUM)
dIno rwj blu Awpno so Dwir kY[52[
bhur (Pyr) suMB, nYsuMB duie (dovyN)
dYq bfY bilvwn[57[ AiDAwie 3 pMnw 100
ieMdR lok ky rwj ihq ciV Dwey inRp (rwjy) suMB[
sYnw cqurMgin (cOrMgI) rcI pwiek (ipAwdy), rQ, hY (GoVy), kuMB (hwQI)[58[
suin koipE surpwl (ieMdR iKiJAw)
qb kIno ju`D aupwie[
syK (bwkI) dyv gn jy huqy (sI), qy
sB lIey bulwie[61[
BUim ko Bwr auqwrn ko jgdIs ibcwr kY ju`Du Ttw (ricAw)[62[pMnw 100
suhwry jIqy Asur (dYNq)
lIny skl smwj[ dIno ieMdR Bjwie kY mhW pRbl (blI) dl swij[70[pMnw
101
CIn BMfwr lieE hY kubyr qy, sys(nwg) hUM qy min mwl (mxI mwLw) CfweI[
jIq lukys (bRhmw) idnys (sUrj) insys (cMf) gnys BjweI[71[ AiDAwie 3,
pnW 101
Kyq jIq dYqn lIE, gey dvqy Bwj[ iehY ibcwrE mn ibKY, lyhu isvw qy
rwj[72[AiD:
3 pMnw 102
kwn (knIN)
sunI Duin (pukwr) dyvn
kI, sB dwnv (dYNq)
mwrn ko pRn kIno[
huie kY pRqS (pRqK) mhw br (mhWblI) cMif(kw) su kRoD hvY ju`D ibKY mn dIno[
Bwl (m`Qw)
ko Pyr ky (mhw)kwlI BeI, liK qW Cib ko kib (kvI) mn BIno[
dYq smUih ibnwsn ko jm rwj qy imRq mno (mwno)
Bv (jnm)
lIno[74[
pMnw 102
inrK (vyK)
*cMfkw* qws ko qbY bcn ieh kIn[ hy puqRI qUM kwilkw,
hohu ju muJ mY lIn[76[
“purwxIAW ilKqW ivc pwT AMibkw hY[ mqlb ies dw BI
dyvI mwqw hI hY[” Bw: rxDIr isMG, SbdwrQ, dsm gRMQ, poQI 1, pMnw 102
bYT qbY igirjw (dyvI) Aru dyvn bu`iD (ivauNq)
iehY mn m`iD ibcwrI[
juD kIey ibnu iPrY (muVy)
nih BUim sBY ApnI AvDwrI (inscy)[
ieMdR kihE Ab FIl bny nih mwq suno Xh bwq hmwrI[
dYqn ky bD (mwrn) kwj clI rix cMf pRcMf BujMgin kwrI (kwLI nwgnI)[78[pMnw
102-3
kMcn (sony) so qn, KMjn (mmoly) sy idRg (nYn) kMjn (kMvl) kI sUKmw (komlqw) skucI (iekqR)[
lY krqwr suDw kr (h`Q) mY
mD mUriq sI AMg AMg rcI hY[
Awnn (muKVy) ko sr (vrgw) sis (cMd) nwihn (nhIN) Aaur kCU aupmw n bcI hY[
isRMg (cotI) sumyr ky cMif ibjwrq, mwno isMGwsn bYTI scI (iSv dI iesqRI) hY[79[
pMnw 103
iksI kwj ko dYq iek AwieE hY iqh Twie (QW)[
inrK (vyK) rUp cMif ko igirE mUrCw (gSI)
Kwie[81[
auiT sMBwir, kr jor kY, khI cMf so bwq[ inRpiq (rwjy)
suMB ko BRwq (dUq) ho khXo bcn sukcwq[82[
qIn lok ijin bis kIey, Aiq bl Bujw AKMf[ AYso BUpiq suMB hY, qwih
bry bir cMf[83[pMnw
103
suin rwks kI bwq ko dyvI au`qr dIn[ ju`D krY ibnu nih bro sunho dYq
mqhIn[84[pMnw
103
bhuir (Pyr) khI aun dYq Ab kIjY eyk ibcwr[ jo lwiek Bt sYn (sYnw)
mY Byjhu dY AiDkwr[91[p:104
bYTy huqo inRp miD sBw, auT kY kir joir kihE mm (mYN)
jwaU(gw)[
bwqn qy irJvwie imlwie ho, nwqr (nhIN qW)
kysn gih (PVky)
ilAwaU[
ku`DR krY qb ju`Du kr rix sRauxq (lhU) kI
srqwn (ndI)
bhwaU[
locn DUm (dYNq) khY bl Apno svwsn (svwsW)
swQ phwr (phwV)
aufwaU[92[
qhW DUmR locn cly cqurMgn dlu swij[ igr (phwV)
GyirE Gn Gtw ijauN grj grj gj rwj[94[
DUmR nYn igr rwj qit, aUc khI pukwir[ kY (jW)
br suMB inRpwl ko, kY lru (lV) cMif sMBwir[95[
irpu (dYNq) ky bcn sunMq hI isMG (Syr qy)
BeI Asvwr[
igr qy auqrI byg (CyqI)
dY, kir (h`Q)
AwXuD (AsqR,
SsqR) sB Dwir[96[ AiD: 3,
pMnw 105
Dwie gdw gih Poir kY Pauj ko, Gwau iSvw isir dYq ky mwirE[
isRMg DrwDr (phwV
dI cotI) aupr ko jnu
kop purMdR (kRoDI
ieMdR)
nY b`jR (SsqR) pRhwirE[98[
DUmR nYn jb mwirE dyvI ieh prkwr[ Asur sYn (dYNq sYnw) ibn cYn huie kIno hwhwkwr[100[pMnw 105
cMfI cirqR dy hor Xu`DW dI kivqwvW dy prkrx, SYlI, AwrMB, AMq,
Awid auprokq Xu`DW vrgy hI hn pr dYNqW Aqy lVwkU dyvI/dyvIAW dy nW vKry hn[ hr
iek X`uD dYNq CyVdy hn Aqy dyvI dyviqAW dI shwieqw ihq AsqR SsqR Dwrky, Syr a`qy
svwr ho, sMK vjwaudI, cMfI dyvI k`lHI hI rx ivc inqrdI hY muKI dYNq nUM mwr
mkwauNdI hY Aqyy Aigxq dYNqW dI POj nUM BjwauNdI hY[
cMf muMf dYqn duhUM sbl pRbl dlu lIn[ inkit jwie igr Gyir kY mhW
kulwhl (Sor) kIn[109[p:106
jb kwn sunI Duin dYqn kI qb kop kIE igrjw mn mY[
ciVH isMG su, sMK bjwie, clI siB AwXuD (SsqR)
Dwr qbY qn mY[110[AiD:4,
pMnw 106
muMf mhW rn m`iD hinE, iPr kY cMif qbY ieh kIno[
mwir ibdwr deI sB sYx (sYnw)
su, cMifkw cMf so Awhv (Xu`D)
kIno[116[pMnw
107
rkq bIj (vIrj
dYNq) dl swj kY
auqry igir rwj[
sRvix (k`nI) kulwhl (Sor) suin iSvw kirE Xu`D ko swj[128[iAiD: 5,
pMnw 109
huie isMGih Asvwr gwj gwj kY cMifkw[
clI pRbl Ais Dwir rkiq bIj ky bD nim`q[129[AiD:5, pMnw 109
Anyk nwvW vwlI cMfI, ny dYNqW dw
lhU pIqw
cMfI, kwlI duhUM imil kIno iehY ibcwr[
hau hin (mYN
mwrdI) ho, qUM sRaun
(lhU)
pI, Air (vYrI) dil fwrih mwir[167[AiD:5, pMnw 115
kwilkw sRaun pIE iqn ko, kiv ny mn mY lIXo Bwau Bvw pY[168[
cMfI dieE ibdwr (mwr),
sRaun (lhU)
pwn kwlI kirE[
iCn mY fwirE mwr, sRaunq ibMd (rkq bIj)
dwnv mhW[172[AiD:5, pMnw 116
imil kY su dyvn bfweI krI kwilkw kI, eyho jg mwq qY qo kitE bfo pwpu
hY[
AYsy jsu pur rihE cMifkw ko qIn loik, jYsy Dwr swgr gMgw jI ko Awpu
hY[227[AiD:8,
pMnw 126
quhI jog mwXw quhI bwkbwnI (sursvqI)[
quhI Awpu rUpw quhI sRI BvwnI[
kiv`q:- cMif(kw) cirqR kiv`qn (kvqw) mY brinE (ibAwnI), sB hI rsrudR
(roh)meI hY[
eyk qy eyk rswl (suAwdlI) BieE, nK qy isK lau (Awd qoN AMq qk) aupmw
su neI hY[
kauqk (prpMc) hyqu krI kiv (kvI) ny *siq sX* kI kQw ieh pUrI BeI hY[
jwih nim`q (ijs
vr leI) pVY suin hY
nr, so inscY kir qwih deI hY[231[ cMfI cirqR 1
dohrw:- gRMQ siqsieAw ko kirE, jw sm Avr n koie[
ijh nim`q kiv ny kihE, su dyh cMifkw soie[232,
ArQ:- sq sO (*slokW vwLw cMfI cirqR*) dw gRMQ iqAwr kIqw ijs vrgw
hor koeI nhIN hY[ ijs vr leI kvI ny ikhw cMifkw (iSvw) ny dy id`qw[
quhI ibSn, qUM bRhm, qUM rudR rwjY[ quhI ibsv (ivSv)
mwqw, sdw jY ibrwjY[2[ iqRXw cirqR 1
quhI jwlpw kwlkw kY bKwnI[ quhI cOdhUM lok kI rwjDwnI[6[
quhI kwl kI rwiqR hvY kY ibhwrY (iPrdI)[quhI
Awid aupwvY, quhI AMq mwrY[
quhI rwj rwjySvrI kY bKwnI[ quhI cOduUM lok kI rwnI[7[ iqRXw cirqR 1
auprokq AMkW qoN spSt hY ik durgw, igrjw, jwlpw, mhwkwlI,
cMfikw, iSvw, mhWmweI, AMibkw, kwilkw, BvwnI, Awid, iek imiQhwsk dyvI dy nwm hn,
ijs nUM kvI Aqy Bw: rxDIr isMG vI dyvI dy pd vjoN ilKdy hn[ ieh dyvI kvI dI ieSt
hY, jo cOdW KMfW dI rwjDwnI Aqy rwnI hY, Awd qoN pYdw krn Aqy AMq nUM mwrn vwLI
hY[ kvI Awp hI ikh irhw hY ik, jo koeI cMfI (iSvw) dI kwv rcnw, ijs vr leI pVHdw
suxdw hY, aus nUM auh inscy hI idMdI hY Aqy kvI ny vI jo vr mMigAw iSvw (durgw
dyvI) ny id`qw[ qW qy iSvw dyvI qoN vr mMgx vwLw swkq kvI hI hY[ <> dy
aupwSk, dsvyN gurU nwnk, gurU goibMd isMG swihb nhIN ho skdy[
koau buqwn kO pUjq hY psu, koau imRqwn kauy pUjn DwE]
kUr ikRAw auriJE sB hI jgu, sRI Bgvwn ko Bydu n pwieE]10]30] Akwl
ausqiq
dyh iSvw br moih iehY
cMfI cirqR dw ieh 233vW svXw, ijs dw AKOqI pRis`D is`K rwgI bVy
joS Aqy zor-Sor nwl is`^ sMgq ivc gwien krdy hn, ivc iSvw dw ArQ vI Akwl purK
nhIN sgoN BgauqI vWg ihMdU imiQhwsk dyvI dy 16 nwvW ivcoN iek nwm hY[ iSvw,
isRStI dI rcnhwr, jgmwqw Aqy vr-dwqI hY, qoN vr mMgx vwLy dsm ipqw nhIN Swkq kvI
hI hY[ iesy rcnw dy hor AMkiVAW qoN spSt hY ik ieh iSvw Akwl purK nhIN sgoN
cMifkw, durgw, kwilkw, mhwkwLI, AMibkw, jwlpw, Awid hY[ ies ‘dyh iSvw’ vwLy
svXy Aqy ikRSn Avqwr dy 2489 AMk dIAW AKIrlIAW pMkqIAW dy pwT qoN ieh vI spSt hY
ik ienHW purwxk rcnwvW dw dyvI/dyv pUjk kvI ieko hI hY[
Ar isK hO Awpny hI mn ko, ieh lwlc hau gun qayu aucroN[
jb Awv kI AauD indn bnY Aiq hI rn mY qb jUJ mroN[233[ cMfI cirqR
Ab rIJ kY dyhu vhY hm kau, joau hau (mYN) ibnqI kr jor (h`Q joV) kroN[
jb Awau kI AauD indwn bnY, Aiq hI rn mYN qb jUJ mroN[2489[ ikRSn
Avqwr
ipRQm kwl sB jg ko qwqw] qW qy BXo qyj ibKXwqw (bhuq)]
soeI BvwnI nwm khweI] ijn sgrI (swrI) ieh isRSt aupweI]29] m`C Avqwr
mwrkMfy
purwx
ieiq sRI mwrkMfy purwxy,
sRI cMfI cirqry aukiq iblws
suMB bDih nwmu Astmo (ATvW) AiDAwie smwpqm sq SuB squ smwpqm[8[ APzU
756
cMfI cirqR dIAW aukq pMkqIAW qoN spSt hY ik gpOVW dw pulMdw
cMfI cirqR mwrkMfy purwx dw Bwg hY dsmyS jI dI rcnw nhIN hY[ kiQq dsm gRMQ
ivclIAW mwrkMfy dIAW rcnwvW dy hr iek AiDAwie dI AKIr ies vMngI dIAW sqrW nwl
huMdI hY[ APzU dw ArQ cldw hY, Aqy APzU dy mgrly AMk ienHW rcnwv dy bMdW dy kul
AMkVy hn[
gurbwxI dyv dyvI pUjw dw KMfn krdI
hY
BYrau BUq, sIqlw DwvY] Kr bwhn auhu Cwru aufwvY]1]
hau qau eyku rmeIAw lY hau] Awn dyv bdlwvin dY hau]rhwau]
isv isv krqy jo nr iDAwvY] brd cFy faurU Fmkwvy]2]
mhw mweI kI pUjw krY] nr sY nwir hoie AauqrY]3]
qU khIAq hI Awid BvwnI] mukiq kI brIAw khw CpwnI]4]
gurmiq rwm nwm ghu mIqw] pRxvY nwmw ieau khY gIqw]4]rwgu gONf,
nwmdyv jI, pMnw 874
ArQ:-
jo mnu`K BYroN (ku`qy qy svwr iSv dw srUp) v`l jWdw (ArwDnw krdw) hY auh (v`D
qoN v`D BYroN vrgw BUq bx jWdw hY[ jo sIqlw (mwqw dyvI) nUM ArwDdw hY auh (sIqlw
vWg) Koqy dI svwrI krdw hY qy (Koqy vWg) suAwh hI aufwauNdw hY[1[ mYN qW ie`k
sohxy rwm dw nwm hI lvWgw, hor swry (dyvI) dyviqAW nUM aus nwm dy v`ty ivc dy
idAWgw[rhwau[ jo mnu`K iSv dw nwm jpdw hY auh (v`D qoN v`D iSv dI svwrI) bld
au`qy cVHdw hY qy (iSv vWg) fMmrU vjwauNdw hY[2[ jo mnu`K pwrbqI dI pUjw krdw hY
auh mnu`K qoN nwrI bx ky jnm lYNdw hY (ikauNik pUjwrI Awpxy pUjX dw rUp hI bx
skdw hY)[3[ *hy
BvwnI qUM sB dw muF AKvwauNdI hYN (vyKo
aupr iqRXw cirqR 1 dw AMk 7) pr (Awpxy BgqW nUM) mukqI dyx vyLy pqw nhIN ik`Qy
lukI rihMdI hYN[4[ so nwmdyv bynqI krdw hY, hy im`qr siqgur dI isiK`Aw lY ky
prmwqmw dy nwm dI Et lY, (Drm pusqk) gIqw vI iehI AwKdI hY[ sRI
gurU gRMQ swihb drpn, poQI 6, pMnw 431-2
eykY pwQr kIjY Bwau[ dUjY pwQr DrIAY pwau]
jy ieh dyau q Eh BI dyvw[ kih nwmdyau hm hir kI syvw] rwgu gUjrI,
nwmdyv jI, pMnw 525
Twkuru Coif dwsI kau ismrih, mnmuK AMD AigAwnw]
dyvI dyvw pUjIAY BweI, ikAw mwgau ikAw dyih]
pwhux (p`Qr) nIir pKwlIAY (DoeIey) BweI, jl mih bUfih (fu`by) qyih (p`Qr)]6]
gur ibn AlKu n lKIAY BweI, jgu bUfY piq Koie]
myrY Twkur hwiQ vfweIAw BweI, jY BwvY qY dyie]7] rwgu soriT, m: 1,
pMnw 637
hir kI Bgiq krih iqn inMdih ingury psU smwnw] rwgu BYrau m: 5 pMnw
1138
jO kho rwm Ajoin AjY (Aijq), Aiq (Pyr) kwhy kau kOsl(Xw) kuK jXo jU
(jimAW sI)]
aujYn ivKy mhWkwl nUM jodVI
mhwkwl dy aupwSk swkq kvIAW ny kiQq dsm gRMQ dIAW purwixk
rcnwvW ivc mhwkwl pd iSv Aqy iSvw (BvwnI) pd ausdI pqnI jW SkqI vjoN vrqy hn[
lweI l`g is`^W nUM Brmwaux ihq mUl mMqr, Akwl ausqiq dI qvpRswid cOpeI, svIXW,
Awid dy bMdW dI nkl Aqy AnrQ kridAW mhWkwl pRqI imldI juldI SbdwvlI dI vrqoN
kIqI hY[ ipRM: hrBjn isMG jI ‘dsm gRMQ bwry coxvyN lyK’ dy pnW 56 au`qy
ilKdy hn, "Bwrq ivc aujYn ivKy mhwkwl nUM shwieqw ihq ieauN jodVI krdy hn”:-
fg mg lok cqur ds (14) Bey[ Asurn (dYNqW) swQ skl (swry) Br gey]
bRhmw ibsn sBY fr pwny[ mhWkwl kI srx isDwny] pdw 89]
ieh ibDI sBY pukwrq Bey] jn kr lUt bink sy ley]
qRwih qRwih hm srn quhwrI] sB BY qy hm lyhu aubwrI]90]
qum ho skl lok isrqwjw] grbn gMj grIb invwjw]
Awid, Akwl, AjOin, ibnw BY] inribkwr, inrlMMB jgq mY]91]
inribkwr, inrjur AibnwSI] pRm jog ky qq pRkwSI]
inrMkwr, nvinq, suXMBv] qwq mwq ijh jwq n bMDv]92]
sqR (vYrI) ibhMf (k`txw), suird (imqR) suKdwiek] cMf muMf dwnv (dYNq)
ky Gwiek]
siq sMiD siqqw (qIn lok?) invwsI] BUq Biv`K Bvwn inrwsI]93]
Awid AnUp ArUp ABysw] Git Git BIqr kIAw prvysw]
AMqr bsq inrMqr rheI] snk snMd snwqn kheI]94]
Awid jugwid sdw pRB eyky] Dr Dr mUrq iPrq Anyky]
sB jg khu ieh ibDI BrmwXw] Awpy eyk Anyk idKwXw]95]
qum jg ky kwrx krqwrw] Git Git kI miq jwnnhwrw]
inrMkwr inrvYr inrwlm] sB hI ky mn kI quih mwlm]97]
qum hI bRhmw ibsn bxwXo] mhW rudr qum hI aupjwXo]
kh kh (iKV-KVw ky) hsw bcn sun kwlw (kwl)] Bgq jwn kr BXo ikrpwlw]
hux Akwl ausqiq dI qvpRswid cOpeI, ijs dI bhuq swrI SbdwvlI aujYn ivKy mhWkwl nUM kIqI jWdI jodVI
dI SbdwvlI nwl imldI juldI hY, nUM pVHo Aqy inrxw kro ik kI mhWkwl dy aupwSk
dsmyS gurU (nwnk) swihb jI dI rcnw duAwrw Awpxy ieSt nUM jodVI krdy hn?
prxvo Awid eykMkwrw] jl Ql mhIAl kIE pswrw]
Awid purK Aibgq AibnwsI] lok c`qRds joiq pRkwsI]1]
AlK rUp ACY AnByKw] rwg rMg ijh rUp n ryKw]
brn ichn sBhUM qy inAwrw] Awid purK AdvY Aibkwrw]2]
brn ichn ijh jwq n pwqw] s`qR im`qR ijh qwq n mwqw]
sB qy dUir sBn qy nyrw] jl Ql mhIAl jwih bsyrw]4]
koit ieMdR aupieMdR bnwey] bRhmw rudR apwie Kpwey]
lok c`qRds Kyl rcwieE] bhur Awp hI bIc imlwieE]6]
dwnv dyv PinMd Apwrw] gMDRb j`C rcY suB cwrw]
BUq BivK Bvwn khwnI] Gt Gt ky pt pt kI jwnI]7]
qwq mwq ijh jwq n pwqw] eyk rMg kwhU nhI rwqw]
srb joq ky bIc smwnw] sBhUM srb TOr pihcwnw]8]
kbXo bwc bynqI, cOpeI ivcoN
qum sBhI qy rhq inrwlm] jwnq byd Byd Ar Awlm]390] (vyKo aujYn vwlI jodVI, AMk 97)
inrMkwr inRibkwr inrlMB] Awid AnIl Anwid AsMB]391] (vyKo aujYn vwlI jodVI AMk 91, 92)
mhWkwl dy Xu`D dw pRsMg (mhWgpOV)
mhWkwl dy svws bIrj nwl Xu`DW dw mUl kwrn rwjw siqsMD dy 20 hzwr *ACuhxI dyviqAW dw dIrGdwVH (vfIAW iBAwnk dwVHW vwLy) dYNq dy 10 hzwr ACuhxI dYNqw nwl siqXug ivc hoiAw Xu`D hY[ ies Xu`D, ijs ivc swry dy swry dyv Aqy dYNq nwS ho jWdy hn, dI kroD rUpI AgnI ivcoN iek dUlh dyvI prgt huMdI hY jo mhWkwl nUM Awpxw pqI bxwauxw cwhuMdI hY pr mhWkwl AwKdw hY ik svws bIrj dYNq nUM mwrn mgroN qYnUM ivAwhvWgw[ ieh dyvI svws bIrj nwl Xu`D CyV lYNdI hY Aqy mhWkwl nUM shwieqw leI ArwDdI hY[
icq mo kIAw kwl kw iDXwnw] drSn dIAw Awin Bgvwn]
(*ACuhxI
jW KUhix, Kws
igxqI dI POj, ijs ivc 12870 hwQI, 65610 GoVy Aqy 108350 ipAwdy hn[mhwn koS pMnw
45 qy 383)
ies imiQhwsk Xu`D ivc mhWkwl nwl Xu`D krn vwsqy dYNq hwQIAW,
GoiVAW Aqy r`QW qoN isvw ibilAW, sUrW, igdVW, igrJW, biGAwVW, Awid au`qy svwr ho
ky Awey[ GoiVAW dy pOVW nwl DrqI dy 6 puV au`f ky AwkwS nwl juV gey Aqy s`qW qoN
qyrW ggn ho gey Aqy DrqI iek KMf irh geI[
QIvq kop Aimq kir BY] ipRQvI ky K`t (6) p`t (KMf) auf gey]78]
eykY p`t ipRQvI rih geI] K`t p`t hXn pgn (GoVAW dy pOVW nwl) auf geI]
jnu ibiD eykY rcw pXwrw] ggn rcy ds qIn (13) suDwrw]79]
AMq ivc svws bIj ny AwpxI hwr huMdI vyK ky mUMh ivcoN do vwrI
AgnI k`F ky mhwkwl nwl lVn leI bhwdur Kwn, nwhr Kwn, bYrm Kwn, rusqm Kwn, Awid
AnykW pTwn, mugl, SyK Aqy sXd pYdw kr lY[ EDroN mhwkwl ny mUhoN huAM Sbd aucwr
ky Anigxq ibmwrIAW pYdw kr id`qIAW Aqy qIrW qy qlvwr nwl svws bIrb smyq sB nUM
mwr mukwieAw:-
eyk bwn qy Dujih (JMfw) igrwXo] duiqX (dUjy) sqR (vYrI) ko sIs
aufwXo]372]
duhUM ibisK kir dvY (Bsm) rQ ckR (phIey)] kwit dey iCn iek mYN bkR]
cwrih bwn cwrhUM bwjw] mwr dey sB, jg ky rwjw (mhwkwl)]373]
bhur Asur (dYNq) kw kwtis mwQw (isr)] sRI Aiskyq (mhwkwl) jgq ky
nwQw]
duiqX bwn so doaU Air kr] kwit dXo AisDuj (mhwkwl) nr nwhr (Kwn)]374]
pun (Pyr) rwCs (rwKS) kw kwtw sIsw] sRI Aiskyq jgq ky eIsw (eISvr)]
puhpn ibRsit ggn qy BeI] sBhn Awin bDweI deI]375]
DMnX DnX logn ky rwjw] ……] ……] dws jwin muih lyhu
aubwry]376] cirqR 404
kbXo bwc bynqI] cOpeI]
hmrI kro hwQ dY r`Cw,
ijs
dw pwT smu`cw is`^ jgq idn ivc Swied hzwrW vwrI krdw hY, cirqRo pKXwn 404 dy 376
AMkW qk mhWkwl Aqy mhWkwLI dy dYNqW nwL ju`DW dy prsMg hn[ ies AMMk qoN mhWkwl
Aqy mhWkwLI dw aupwSk swkq kvI Awpxy ieStW dI ausqiq, aunHW dI ikRpw dw DMnvwd
Aqy aunHW pRqI r`Cw krn vwsqy jodVI krdw hY[ kbXo
bwc bynqI, cOpe 377vyN AMk qoN
404 AMk qk hY hY[ ies cOpeI, ijs ivc Swkq kvI Awpxy ieSt jgq ky eIsw Aqy logn ky
rwjw, mhWkwl nUM r`Cw krn ihq jodVI krdw hY, dy bMdW dI SbdwvlI, aujYn vwlI
mhWkwl nUM kIqI jWdI jodVI Aqy Akwl ausqiq vwlI cOpeI dy bMdW dI SbdwvlI nwl
imldI juldI hY[ ienHW dy pwT qoN spSt hY ik Swkq kvI lweI l`g is`^W nUM gumrwh
krn dy ies gu`Jy pRXojn ivc sPl hoieAw hY[
ieQy ieh q`Q vrnn Xog hY ik is`^ pMQ dy mhwn ivdvwn fw: swihb isMG jI
ny kiQq dsm gRMQ dIAW hor purwixk rcnwvW vWg ies cOpeI dw vI tIkw nhIN kIqw[ "kbXo
bwc bynqI cOpeI pwqSwhI 10 (hmrI kro hwQ dY r`Cw) dw tIkw pRo: swihb isMG jI dw
kIqw hoieAw nhIN imldw, ies krky ies bwxI dw tIkw hor pRymIAW (Bw: rwijMdr isMG
lIn, Bw: joigMdr isMG) vloN krvw ky ies inqnym stIk ivc Swml kIqw igAw hY[" joigMdr
isMG qlvwVw, muK-bMD, inqnym stIk, tIkwkwr pRo: swihb isMG fI: ilt
cOpeI; hmrI kro hwQ dY r`Cw] pUrn hovY ic`q kI ie``Cw]
qv crnn mn rhY hmwrw] Apnw jwn kro pRiqpwrw]377]
hmry dust sBY qum Gwvhu] Awpu hwQ dY moih bcwvo]378]
mo r`Cw inj kr (h`Q) dY kirXY] sB bYrn kO Awj sMiGrXY]379]
Awp hwQ dY muJY aubirXY] mrn kwl kw qRws invirXY]
hUjo sdw hmwry p`Cw] sRI AisDuj jU kirXhu r`Cw]381]
dIn bMDu, dustn ky hMqw] qum ho purI cqurds kMqw (mwlk)]382]
*kwl pwie bRhmw bpu Drw] kwl pwie isvjU Avqrw]
kwl pwie kr ibsnu pRkwsw] skl kwl kw kIAw qmwsw]383] (vyKo svXw 23, pwqSwhI 10,)
eyk eyk kI pIr pCwnYN ] Gt Gt ky pt pt kI jwnYN]388]
qum sBhI qy rhq inrwlm] jwnq byd Byd Ar Awlm]390] (vyKo aujYn vwlI jodVI, AMk 97)
inrMkwr inRibkwr inrlMB] Awid AnIl Anwid AsMB]391] (vyKo aujYn vwlI jodVI AMk 91 92)
KVgkyq mY srix iqhwrI] Awp hwQ dY lyhu aubwrI]
srb TOr mo hhu shweI] dust doK qy lyhu bcweI]401]
hmrI kro hwQ dy r`Cw vwlI cOpeI 403 AMk qy mukdI hY, pr SRomxI kmytI v`loN 402 Aqy 403 AMkW dy pwT dI mnwhI hY ikauNik iehnW AMkW ivc Swkq kvI spSt SbdW ivc jgmwqw (mhwmweI) Aqy sRI AisDuj (SsqRDwrI mhwkwl) dI ArwDnw Aqy ikRpw dw vrnn krdw sp`St pRqIq ho irhw hY[
ikRpw krI hm pr jgmwqw] gRMQ krw pUrn suBrwqw]
iklibK skl dyh ho hrqw] duSt doiKXn ko CY krqw]402]
sRI AisDuj jb Bey dieAwlw] pUrn krw gRMQ qqkwlw]
mn bWCq Pl pwvY soeI] dUK n iqsY ibAwpq koeI]403] (cOpeI dw AMq)
AiV`l:- sun guMg jo Xwih, su rsnw pwveI] sunY mUV icq lwie, cqurqw AwveI]
dUK drd BO inkt n iqn nr ky rhY] ho jo XwkI eyk bwr cOpeI ko khY]404]
cOpeI:- sMbq sqRh shs (sO) BixjY] ArD (A`D) shs Puin qIin kihjY (sMmq 1753)]
BwdRv sudI AstmI riv vwrw] qIr squdRv (sqluj kMFHy) gRMQ suDwrw]405]
ieq sRI cirqR pKXwny iqRXw cirqR mMqRI BUp sMbwdy cwr sO cwr cirqR SuB suBm squ ]404] ]7555] (smwpq)
AMq ivc Swkq kvI (rwm?) ilKdw hY ik sqluj dy kMFy (ropV ivKy?) sMmq 1753 dy BwdrON mhIny dI AstmI AYqvwr vwly idn 7555 AMkW vwLy cirqRo pKXwn gRMQ dy AMqly cirqR nMbr 404, ijs dy AMk 405 hn, dI smwpqI hoeI[ aukq q`QW qoN spSt hY ik, ‘ihmrI kro hwQ dY r`Cw’ vwlI cOpeI, jo ik ciqRro pKXwn, dw AinKVvW AMg hY Aqy ijs dy pihly cirqR ivc Swkq kvI mhwmweI dI Aqy AMqly cirqR ivc mhWkwl qy mhWmweI dI ArwDnw Aqy ausiqq krdw hY, gurU goibMd isMG jI dI ikRq nhIN ho skdI[
kwl
kiQq dsm gRMQ dIAW rcnwvW ivc Awey Sbd kwl dy ArQ v`K v`K ivdvwnW ny Awpo AwpxI igAwq, SrDw Aqy rucI Anuswr kIqy hn[ gurU gRMQ swihb Aqy dsmyS gurU (nwnk) swihb dy mxnXog muKvwkW ivc Sbd kwl dy ArQ Akwl purK vjoN nhIN vrqy geY[
kwl hUM kwnH khY ijh kO, ikih kwrx kwl (mOq) qy dIn (vs) BXo jU]
siq srUp, ibbYr (inrvYr) khwie, su kXo pQ ko rQ hWik DXo (DwXw) jU]
qwhI ko mwnu pRBU kihky, ijh ko koau Byd n lyn lXo jU]13] 33 svYXY
*kwl hI pwie BieE bRhmw gih (PVky) dMf (fMfw) kmMfl BUim BRmwinXo]
kwl hI pwie sdw isvjU, sB dys ibdys BXo hm jwinXo]
kwl hI pwie BieE imt gXo jg, Xw hI qy qWih (aus nUM) sBY
pihcwinXo]23] svYXY, pw: 10
kwl (smW) gXo ien kwmn isauN jVH (mUrK), ]24]
*kwl :- smyN dw rcnhwr, Akwl purK, mhwkwl[ cOpeI dw tIkwkwr Bw: rwijMdr isMG, inqnym stIk, tIkwkwr pRo: swihb isMG, pMMnw 254[
*kwl:-
smW pw ky[ SbdwrQ, dsm gRMQ, poQI 3, pMnw 1221, sMpwdk Bw:
rxDIr isMG
ibicqR nwtk
"ivicqR nwtk:- (1) rMg brMgw, AjIb, AdBuq, AxoKw[ (2) dsm gRMQ dw auh Bwg ijs iv`c 24 AvqwrW dI kQw Aqy Anyk AYqhwisk pRsMg nwtk dI rIiq Anuswr ilKy gey hn[ (3) cOdW ADXwX dw iek Kws gRMQ, jo dsm gRMQ iv`c vyKIdw hY[ ies iv`c sRI goibMd isMG swihb dw kuJ hwl hY[ mhwn koS pMnw 879, 1098
cObIs Avqwr:- purwxw iv`c ilKy cOvIh (cquivMSiq) Avqwr[ dsm gRMQ iv`c 24 AvqwrW dI kQw ilKI geI hY[" mhwn koS pMnw 479
cOpeI:-Ab caubIs aucroN Avqwrw[ ijh ibD iqn kw lKw AKwrw (kauqk)[
sunIAhu sMq sbY icq lweI[ brnq ‘sXwm’ jQw miq lweI[1[
jb jb hoiq Airst (ibpqw) Apwrw[ qb qb dyh Drq Avqwrw[
kwl sbn ko pyiK qmwsw[ AMqkwl (EVk) krq hY nwsw[2[ SbdwrQ dsm gRMQ, caubIs Avqwr, poQI 1, pMnw 169
auprokq pMkqIAW qoN is`D huMdw hY ik ibicqR nwtk, caubIs Avqwr dw Bwg hY, Aqy ies dI rcnw sXwm kvI ny kIqI hY[ kvI Anuswr jdoN vI dunIAW qy BwrI ibpqw pYNdI hY qW kvI dw ieSt Avqwr Dwrdw hY[ jy ibicqR nwtk dI rcnw, jo ik caubIs Avqwr dI rcnw dw Bwg hY, nUM dsmyS jI dI ikRq mMn ilAw jwvy qW mnxw pvygw ik aunHW dy Avqwrvwd bwry sMklp gurbwxI nwloN vKry sn[
Avqwrvwd bwry gurbwxI dy sMklp,
sglI QIiq pwis fwir rwKI] Astm QIiq goivMd jnmwsI]1]
Brim BUly nr krq kcrwiex] jnm mrn qy rhq nwrwiex]rhwau]
kir pMjIru KvwieE cor] Ehu jnim n mrY swkq For]2]
sgl prwD dyih loronI] so muKu jlau ijqu khih Twkuru jonI]3]
jnim n mrY n AwvY n jwie] nwnk kw pRBu rihE smwie]4] rwgu BYrau m: 5, pMnw 1136
ArQ:- hy BweI! (qyrI ieh k`cI g`l hY ik) prmwqmw ny hor swrIAW iQ`qW lWBy r`K kyy (BwdRoN vdI) AStmI iQ`q nUM aus ny jnm ilAw]1] Brm BulyKy kwrn kurwhy pey hoey hy mnu`K! qUM ieh k`cIAW g`lW krdw hYN (ik pRmwqmw ny ikRSn rUp ivc jnm ilAw)[ prmwqmw jnm mrn qoN rihq hY]rhwau] hy BweI! qUM pMjIr bxw ky corIN (ikRSn dI mUrqI nUM pRmwqmw mMn ky) KvWdw hYN[ hy mUVH swkq! prmwqmw nwh jmdw nwh mrdw hY]2] hY BweI! qUM (ikRsn dI mUrqI nUM pRmwqmw jwx ky) lorAW idMdw hYN, (jo swry ADwrimk krmW dw mUL hY)[ sV jwey auh mu`K jo kihMdw hY ik Twkr jUnW ivc AwauNdw (Avqwr Dwrdw) hY]3] hY BweI! (auh pRBU) nw jmdw, nw mrdw hY[ nwnk dw pRBU sB QweIN ivAwpk hY]4] sRI gurU gRMQ swihb drpx, poQI 8 pnW 301-2
ibicqR nwtk dw ArMB kvI purwqn, Bwv purwxk BwSw ivc Awpxy ieSt ‘sRI kwl jI kI’ dI ausqiq qoN krdw hY[ ies BwSw dI smJ iek sDwrn mnuK nUM qW kI AwauxI hY, kiQq ivdvwnW dI smJ qoN vI duryfI jwpdI hY[ ies rcnw ivclyy ieSt dI klpnw gurbwxI ivcly <> nwLoN bhuq v`KrI pRq`K prqIq huMdI hY[ sRI kwl, KVg (qlvwr), ibhMfM (purzw purzw krky v`Fx vwlI), Kldl KMfM (duStW dy dl dw nwS), brbMfM (v`fy bl vwlI), jY qygM (kwl rUp qlvwr, sRI BgwauqI jI kI jY hovy, mhWdyv dyvM, GMt bwjM, mhW dwVH dwVM, hwhw hUh hwsM, Awid vrgI SbdwvlI qoN ieh sMkyq imldy hn ik Swkq kvI dy ieh ieSt v`fIAW dwVHW vwLw iBAMkr mhWkwl, jo Srwb ivc msq, ikRpwn PVH ky Syr dy b`cy vWg bn ivc BBkdw iPrdw hY, Aqy dYNqW nwl Xu`D krn vwlI jgmwqw (mhwmweI, kwilkw, durgw, Awid nwvW vwlI) hI hY[
fmw fMm faurU, isqwsyq (rMgdwr)
C`qRM[ hwhw hUh hWsM, Jmw J`m A`qRM (AsqRW
dI)[
mhW Gor sbdM, bjy sMK AYsM[ pRlYkwl ky kwl kI jvwl jYsM[19[ ibicqR nwtk, AiDAwie
1 pMnw 54
cm`kih ikRpwxM[ ABUqM BXwxM[ DuxM nyvrwxM GurM GuMGRXwxM[31[ pMnw 55
cqur bWh cwrM (cwr
sohxIAW bWh) [
injutM (jUVw)
suDwrM[ gdw pwis sohM[ jmM (Xm) mwnmohM[32[
suBM jIB juAwlM[ su dwVW krwlM[ bjI bMb (GnGor) sMKM[
auTy nwd bMKM (swgr
dw iBAnk Sor)[33[
suBM rUp isAwmM (sWvlw)[
mhW soB DwmM, Cby cwru icqRM (suMdr mUrqI)[ pryAM pivqRM[34[ pMnw 55
nv nyvr nwd surM inRmlM[ muK ibjul juAwl (jvwlw muKI), GMtM pRjulM[
mdrw kr m`q (msq) mhw BBkM[ bn mY mno (mwno) bwG
bcw bbkM[53[ pMnw
57
idVH (mzbUq) dwV krwl (iBAMkr) dvY syq auDM (aucIAW,
ictIAW)[ ijh Bwjq
dust iblok juDM[
md m`q (msq) ikRpwx krwl DrM[ jX s`d sur surXM aucrM[55[ ibicqR nwtk, AiDAwie 1 pMnw
57 (vyKo- SbdwrQ dsm gRMQ, poQI 1, sMpwdk Bw: rxDIr isMG)
gurU gRMQ swihb dI gurbwxI ivcly ieSt dI klpnw,
<>, siqnwm, krqw, purKu, inrBau, inrvYru, Akwl mUrq, AjUnI,
sYBM, gur pRswid ]
mUl mMnqR
hly
XwrW hly XwrW, Kuis KbrI] bil bil
jWau, hau bil bil jWau]
nIkI qyrI ibgwrI, Awly qyrw nwau]rhwau]
kujw Awmd, kujw rPqI, kujw my rvI] dvwirkw ngrI rwis bugoeI]1]
KUb qyrI pgrI, mITy qyry bol] dvwirkw ngrI kwhy ky mgol]2]
cMdI hzwr Awlm, eykl KwnW] hm icnI pwiqswh, sWvly brnW]3]
Aspiq, gjpiq, nrh niRMd] nwmy ky svwmI, mIr mukMd]4] rwgu iqlMg, nwmdyv jI, pMnw 727
ArQ:-
hy imqR pRBU! qyrI sohxI isPq qoN mY sdky jWdw hW[ qyrI id`qI hoeI kwr im`TI
lgdI hY, qyrw nwm auqm hY]rhwau] nwh qUM ikqoN AwieAw, nwh ikqy kdy igAw Aqy nwh
qUM jw irhw hYN (Bwv qUM sdw At`l hYN)[ duAwrkw ngrI ivc rws BI qUM Awp hI pw
pWdw hYN]1] hy imqR! qyrw sohxw srUp hY qy qyry bol im`Ty hn[ qUM kyvl duAwrkw
ngrI jW muslmwnI Drm kyNdr (m`ky) ivc hI nhIN hYN (Bwv qUM srb ivAwp hYN)]2] keI
hzwr mMflW dw qUM iek`lw mwlk hYN[ hy pwqSwh! qUM iedW dy icnW Aqy sWvly rMg
vwlw hYN]3] nwmdyv dy suAwmI qUM Awp hI sUrj dyvqw, ieMdR dyvqw, nrpq Aqy mukqI
dwqw hYN]4] sRI
gurU gRMQ swihb drpx, poQI 5, pMnw 341-2
qUM dwnw qUM bInw mY bIcwr ikAw krI] nwmy cy suAwmI bKsMd qUM hrI] rwgu iqlMg, nwmdyv jI, pMnw 727
Avqwrvwd nUM is`^I ivc GsoVn dI
kuitl cwl
kiQq dsm gRMQ dIAW hor rcnwvW vWg bicqR nwtk dI ies imiQhwsk
aUt-ptWg Aqy hwsohIxI kQw Anuswr ivSnU dy iek kn ivcoN mYL kF`x nwl mDu Aqy kYtb
dYNqW ny qn DwirAw dUsry kn dI mYL qoN isRStI dI rcnw ho geI[ jd mhWkwl ny dYNqW
nUM mwirAw qW aunHW dI myd (imJ) smuMdr ivc pYx nwl myDw nwm dI (myidnI, DrqI)
dI isrjnw ho geI[ dyviqAW dI SRyxI ivcoN rGU vMS dw rwm
hoieAw ijs dy do puqR lv
qy kus hoey[ lv ny lwhOr
Aqy kus ny ksUr vswieAw Aqy rwj
sQwpq kIqy[ lv Aqy kus
dIAW kuLW dy Xu`D ivc hwr jwx kwrn kusI jwnW
bcw ky bnwrs nUM cly gey[ aunHW ivcoN ijhVy vydW dy pwTI bx gey auh vydI
(bydI) khwauNx lg pey[ lv vMS dy soFI
rwey qoN soFI vMS SurU hoeI[
eyk sRvx (k`n) qy mYl inkwrw qw qy mDu qy kItB qn Dwrw[
duqIAw (dUjy) kwn qy mYl inkwrI qw qy BeI isRsit ieh swrI[13[ ibicqR nwtk, AiD:2, pMnw 63
iqn ko kwl bhuir (Pyr) bD
(kql)
krw[ iqn ko myd (im`J) smuMd mo prw[
ickn qws jl pr iqr prI rhI[ myDw (DrqI)
nwm qibq qy khI[14[pMnw 63
sIAsuq (sIqw
puqR) bhuir (Pyr)
Bey duie rwjw (lv,
kuS)[ rwj pt aun hI kau Cwjw[23[pMnw 63
qhI (EQy) iqnY bWDy duie purvw (ngr)[
eyk ksUr duqIX
lvhurvw (lwhOr)[24[pMnw 63
rcw bYr bwdM (vYr
ivroD) ibDwqy (kwl)
ApwrM[ ijsy swiD swikE n koaU suDwrM[1[AiD:2 pMnw 65
qhW bIr bMkY bkY (Bbky)
Awp mDM[ auTy ssqR lY lY mcw ju`D su`DM[2[ pMnw
65
lvI srb jIqY, kusI srb hwry[ bcy jy blI pRwn lY ky isDwry[
cqur (4) byd piTXM (pVyH) kIXo kwis bwsM (kWsI vwsw)[
Gny brK kIny qhW hI invwsM[52[ AiD: 3, p :68
ijnY byd p`iTXo su bydI khwey[ iqnY Drm kY krm nIky clwey[1[ ibicqR nwtk, AiDAwie 4 pMnw 68
lv kul dy *soFI rwie
ny bhuq swlW mgroN dUq Byj ky kWSI qoN swry bydIAW nUM s`d ilAw, aunHW qoN cOhW
bydW dw pwT suixAW Aqy aunHW nUM rwj dy ky, Awp irSI dw Bys Dwr ky bMnvws lY
ilAw[ bydI rwj pw ky pRsn ho gey Aqy KuS ho ky soFI rwie nUM vrdwn id`qw ik jdoN
gurU nwnk dyv jI kLXug ivc pRvyS
krngy qW rwm dws rUpI soFI
rwey nUM jgq-pUjw Xog bxw dyxgy Aqy auh pRm pd pwauxgy[
inRp mukilXM (soFIrwie
dw ByijAw) dUq so
kwis AwXM (kWSI AwieAw)[ sby bidXM (bydI) Byd BwKy sunwXM[
sbY bydpwTI cly m`dRdysM (pMjwb) pRnwm
Awn kYY nrysM (soFIrwie nUM)[2[ ibicqR
nwtk, AiD: 4 pMnw 68
DunM byd kI BUp qw qy krweI[ sbY pws bYTY sbw bIc BweI[
pVy swm byd, jujr byd k`QM[ irgM byd piTXM, kry Bwv h`QM[3[ ibicqR nwtk, AiDAwie 4 pMnw 68
AQrv byd piTXM[ suxY pwp n`iTXM[ rhw rIJ rwjw[ dIAw srb swjw (rwj Bwg)[4[
lXo b`n bwsM[ mhW pwp nwsM[ irKM (irSI)
Bys kIXM[ iqsY rwj dIXM[5[
bydI BXo pRsMn rwj kh pwiekY[ dyq BXo brdwn hIAY hulswiekY[
jb nwnk kl(Xug) mY hm Awin khwie hY[ jo
pUj kir qoih prm pdu pwie hY[7[
qIn jnm hmhUM jb Dir hY[ cOQy jnm gurU quih kir hY[9[ ibicqR nwtk, iDAwie 4, pMnw
69
iqn bydIXn ky kul ibKy pRgty
nwnk rwie[
sB is`Kn ko suK dey j`q q`h Bey shwie[4[AiD:5
pMnw 69
jb br dwin smY vhu Awvw] rwmdws qb gurU khwvw[
iqh br dwin purwqin dIAw[ Amrdwis surpuir mgu lIAw[8[ ibicqR
nwtk, iDAwie 5, pMnw 70
bicqR nwtk dw krqw auprokq AMkW ivc (1) bydIAW qoN soFIAW nUM vrdwn dvwauNdw hY[
(2) gurU nwnk swihb bydI kul ivc pRgt hox Aqy qIjy jwmyN ivc gurU nwnk swihb
(gurU Amr dws jI) qoN soFI kul dy gurU rwm dws jI nUM gurAweI dyx bwry BiKv bwxI
krvwauNdw hY[
(3) AQrv
vyd dy pwT duAwrw pwp n`F jwx dw vrnn krdw hY[
pr gurU gRMQ swihb dI s`cI sucI bwxI ivc ikqy vI iksy dy vrdwn lYx dyx, BivK
bwxI Aqy vydW dy pwT duAwrw pwp n`F jwx bwry ikqy vI vrnn nhIN hY[ gubwxI ivc
kyvl pRmwqmq dy hukm duAwrw sMswrI jIvW dI auqpqI Aqy siqgur qoN mn`u^ nUM nwm
(<> dI ausqiq) dw dwn, ijs nwl pRBU dI ikRpw huMdI hY Aqy pwpW dw nws
huMdw hY, dw vrnn hY[ ienHW purwixk imiQhwsk sMklpW Aqy sMskwrW pRqI gurbwxI dy
isDWq,
khw qy AwvY, khw iehu jwvY, khw rhY smweI]
hukmy AwvY, hukmy jwvY, hukmy rhY smweI] isD gost, pnMw 940
hukmI
hovin Akwr, hukmu n kihAw jweI] hukmI hovin jIAw, hukim imlY vifAweI]
hukmI auqmu nIcu, hukim iliK duK suK pweIAwih[
ieknw hukmI bKsIs, ieik hukmI sdw BvweIAwih] j`p jI
hukmy AwvY, hukmy jwvY] bUJY hukmu so swic smwvY]16] rwgu mwrU sohly, m:1, pMnw 1024/25
hukmy
AwieAw, hukim smwieAw] hukmu dIsY (idsdw)
jguq aupwieAw]
hukmy surgu m`C pieAwlw, hukmy klw (s`iqAw, SkqI) rhwiedw]10]
hukmy DrqI Daul isir BwrM] hukmy paux pwxI gYxwrM (AwkwS)]
hukmy isv skqI Gir vwsw] hukmy Kyl Kylwiedw]11]
hukmy Afwxy (qxy
hoey) AwgwsI (AwkwS)]
hukmy jl Ql iqRBvx vwsI]
hukmy sws igrws sdw] Puin hukmy dyiK idKwiedw]12]
hukim aupwey ds (ivSnU dy) Aauqwrw]
dyv dwnv Agxq Apwrw]
mwnY hukmu drgh pYJY (pYNdw hY)]
swic imlwie smwiedw]13] rwgu mwrU sohly, m:1, pMnw 1036
Avir
aupwv siB iqAwigAw, dwrU nwmu lieAw]
qwp, pwp, siB imty rog, sIql mnu BieAw] rwgu iblwvl, m: 5 pnW 817
srb sWJy is`^ Drm
nUM AvqwrvwdI, vrxvwdI, imiQAwvwdI ihMdU Drm dw iPrkw is`D krn dy mnorQ vjoN kvI
gurU qyg bhwdur jI dI ShIdI iqlk
jMjU dI rwKI hyq drswauNdw hY Aqy aunHW vloN nwtk cytk Aqy kukwjw krn dw vrnn
krdw hY[
iqlk-jM\U rwKw qb qwkw[ kIno bfo klU mih swkw[
swDn hyiq ieqI ijn krI[ sIsu dIAw pru sI n aucrI[13[ ibicqR nwtk, poQI 1, pMnw 70
Drm hyq swkw ijin kIAw[ sIsu dIAw pr isrru n dIAw[
nwtk cytk kIey kukwjw[ pRB logn kh Awvq lwjw[14[ ibicqR nwtk, poQI
1, pMnw 70
TIkr Poir idlIs (AOrMgzyb)
isir pRBpuir kIXw pXwn[ qygbhwdr sI ikRAw krI n iknhUM Awin[15[
qyg bhwdur ky clq BXo jgq ko sok[ hY hY hY sB jg BXo jY jY jY sur
lok[16[ poQI
1, pnW 70
pwmr kvI dI ies koitl cwl nUM bhuigxqI is`^ smJx qoN AsmrQ hn[
jW suAwrQ vs keI ies BrmwaU dlIl dI proVqw krdy hn[ ieQy vrnn Xog hY ik srb sWJI
is`KI dy gurU swihbwn dw sMgrwm Dwrimk cox smyq mu`Fly mnu`KI AiDkwrW dI rwKI
ih`q Aqy Dwrimk, smwjk Aqy rwjsI jbr ivru`D sI[ is`K gurU swihbwn ny ieslwm Drm
dI rwKI vwsqy vI auhI ikRAw krnI sI jy aus smyN ihMdU srkwr huMdI Aqy muslmwnW
au`qy AiqAwcwr krdI[ kvI dI ies dlIl nUM mnx vwly jwxy, Anjwxy gurU swihb nUM
dUSq krn dy doSI hn ik gurU swihb inrp`K nhIN sn, sgoN ihMdU Drm nwl sMbMDq Aqy
p`KvwdI sn[
hym kuMt
kiQq dsm gRMQ dIAW rcnwvW dy imiQhwsk rucI vwly kvI/ kvIAW ny
is`K gurU swihbwn nUM imiQhwsk gwQwvW dy pwqr drsw ky aunHW nUM ihMdU Avqwr
mMflI ivc dwKl krn Aqy AnoKI is`^I nUM purwqn ihMdU Drm dw iPrkw is`D krn dw Xqn
kIqw hY[ ies BrmwaU Xojnw ADIn duSt dmn, dsmyS jI dy mUhoN pWfv kwl (duAwpr Xug)
smyN hym
kuMt
au`qy qp swDnw, mhWdyv kwlkw dI ArwDnw,
Aqy Agm, Agocr pRBU nwl vwrqwlwp Aqy klXug
ivc
jnm lYx dI mnGVq kQw vrnn krvweI hY[
Ab mYN AwpnI kQw bKwno[ qp swDq ijh ibiD muih Awno[
hym kuMt prbq hY jhw[ spq isRMg (sq tIsIAW)
soiBq qhW[1[ ibicqR nwtk, pMnw 71
spqisRMg iqh nwmu khwvw[ pMfu (pWfU) rwj jh jog kmwvw[
qh hm AiDk qp`isAw swDI[ mHWkwl-kwlkw
ArwDI[2[
iqn pRB jb Awiesu (AwigAw)
muih dIAw[ qb hm jnm klU mih lIAw[4[
ijau iqau pRB hm ko smJwXo[ iem (iedW) kih
kY ieh lok pTwXo (ByijAw)[5[
jb pihly hm isRsit bnweI[ deIq (dYNq)
rcy, dust duK dweI (id`qw)[6[
qy hm qmik (KPw
ho ky) qink mo Kwpy (pl ‘c Kpwey)[iqn kI Taur (QW) dyvqy Qwpy[7[
mhwdyv Acuq khvwXo[ ibsn Awp hI ko ThrwXo[
bRhmw Awp pwrbRhm bKwnw[ pRB ko pRBU n iknHUM jwnw[8[ ibicqR nwtk, pMnw 71
qb swKI (gvwh) pRB Ast (8) bnwey[ swK nimq dy by Tihrwey[9[pMnw 71
jb pRB ko n iqnY pihcwnw[ qb hir ien mnuCn (mnu`K)
Thrwnw (AsQwpy)[13[ pMnw
72
qb hir is`D swD Tihrwey[ iqn BI prm purKu nih pwey[14[
puin hir gorK ko auprwjw[ is`^ kry iqn hUM bf rwjw[24[ ibicqR nwtk, pMnw 72
puin hir rwmwnMd ko krw[ Bys bYrwgI ijin Drw[25[
mhwdIn (muhMmd)
qib pRB auprwjw[ A`rb dys ko kIno rwjw[26[ ibicqR nwtk, pMnw 72
qp swDq hir moih bUlwXo[ iem kihkY ieh lok pTwXo (ByijAw)[28[ pMnw 72
mY Apnw suq qoih invwjw[ pMQu pRcr krby kh (pRcwr krn leI) swjw[29[
pnW 73
ibicqR nwtk dIAW auprokq pMkqIAW qoN spSt hY ik kvI dI mnu`KI
ieiqhws, is`^I sMklpW Aqy mUl ivcwrDwrw bwry jwnkwrI bhuq sImq sI[ ies gwQw, ijs
ivc dsmyS jI nUM pWfvW dy smyN qoN klXug qk qp`isAw Aqy mhWkwl qy kwlkw dI
ArwDnw kridAW nUM pRBU v`loN Awpxw puqR invwz ky DrqI au`qy Drm clwaux leI
ByijAw drswieAw igAw hY, nUM dsmyS jI dI ikRq AMDivSvwsI imiQhws dy pRymI gurmiq,
gurbwxI igAwn Aqy qrk hIx jW iPr mwnisk rogI hI mMn skdy hn[ ArikAwlojI (purwq`qv
ivigAwn), AYNQropwlojI (mwnv ieiqhws), BOiqk ivigAwn, is`^I sMklpW Aqy isDWqW dI
ksvtI nwl priKAW ieh gwQw kyvl imiQhwsk gpOV hI is`D huMdI hY[
ies gwQw Anuswr pRBU ny rwmwnMd nUM muhMmd nwloN pihlW ByijAw
sI pr ieiqhwsk jwnkwrI Anuswr muhMmd dw jnm 20 AprYl 571 eI: Aqy rwmwnMd dw jnm
1366 eI: dw hY[ jy pRBU ny dsmyS gurU jI qoN pihlW gorK, rwmwnMd Aqy muhMmd nUM
Dwrimk AwgUAW vjoN ByijAw sI qW hor DrmW dy AnykW AwgU Aqy dsmyS jI qoN pihly 9
gurU nwnk swihbwnW nUM kI krn ByijAw sI? ies gwQw ivclI Aqy gurbwxI ivclI isRStI
dI swjnw dI klpnw bwry vI AMqr hY[ gurbwxI Anuswr byAMq isRStI dI swjnw dw smW,
gq, imq Aqy sMswrI jIvW dI auqpqI kdoN, ik`dW hoeI bwry mnu`K jwnx qoN Asmr`Q hY[
vyl n pweIAw pMfqI, ij hovY lyKu prwxu] vKqu n pwieE kwdIAw, ij
ilKin lyKu kurwxu]
iQiq vwru n jogI jwxY, ruiq mwhu n koeI] jw krqw isrTI ko swjy, Awpy
jwxY soeI]21] jpu
jI, pMnw 4
AwpInY
Awpu swijE, AwpInY ricE nwau]
duXI kudriq swjIAY, kir Awsxu ifTo cwau]Awsw dI vwr, pMnw 463
rwqI
ruqI iQqI vwr] pvx pwxI AgnI pwqwl] iqsu ivic DrqI Qwip rKI Drmswl ]
iqs ivic jIA jugq ky rMg ] iqn ky nwm Anyk AnMq]34] jpu jI
gurU qyg bhwdur jI ny qIrQ ASnwn
qy p`un dwn kIqy
muripq (myry
ipqw) pUrib ikXis
pXwnw (rvwnw)[
BWiq BWiq ky qIriQ nHwnw[
jb hI jwiq iqRbyxI Bey[ pu`n dwn idn krq ibqey[1[ AiDAwey 7 pMnw 76
is`^I isDWq
qIriQ nwvw jy iqsu Bwvw, ivxu Bwxy (Baux qoN ibnW) ik
nwie krI (kI
lwB)[6[ jpu jI, pnW 2
qIrQ, qpu, dieAw, dqu (id`qw) dwnu]
jy ko pwvY iql kw mwnu]
suixAw, mMinAw, min kIqw, Bwau] AMqrgiq (Awqm) qIriQ
mil nwau]21] jpu
jI pnW 4
qIriQ nwvx jwau, qIrQu nwmu hY] qIrQu sbd bIcwru AMqir igAwnu hY] rwgu DnwsrI, m: 1, pMnW 687
AwnMdpur vswaux bwry AMqr
ju`D jIq Awey jbY itkY n iqn pur pWv[ kihlUr mY bWiDXo Awin AnMd pur
gWv[36[
iDAwie 8 pnW 79
jy jy nr q`h (BMgwnI
Xu`D) nw iBry (iBVy, lVy) dIny ngr inkwr (inkwl)[
jy iqh Taur (QW) iBry iqnY krI ipRqpwr[37[
bhuq idvs ieh BWiq ibqwey[ sMq aubwir dust sB Gwey (mwry)[
tWg tWg kir hny (mwry)
indwnw (mUVH)[
kUkr (ku`qy) ijim (vWg) iqn qjy pRwnw[38[
aukq pMkqIAW qoN pRwpq q`Q (1) AwnMdpur dsmyS jI ny vswieAw sI[
(2) jo jo BMgwnI dy Xu`D ivc nhIN lVy sn anHW nUM gurU jI ny AwnMdpur ivcoN k`F
id`qw[ (3) Aqy mUVHW nUM tMg tMg ky kuqy dI mOqy mwirAw[ pr fw: swihb isMG, fw: gMfw isMG, ipRM:qyjw isMG, pRo: krqwr isMG,
Awid dIAW is`^ ieiqhwsk pusqkW qoN ieh jwnkwrI imldI hY ik AwnMdpur gurU qyg
bhwdur jI ny vswieAw sI[ Aqy ienHW pusqkW ivcoN dsmyS jI dy iksy nUM mwrn jW
AwnMdpur ivcoN k`Fx bwry koeI jwnkwrI nhIN imldI[ gurmiq, gurbwxI igAwn dy
igAwqw Aqy sUJvwn s`cy is`^ SrDwlU dy ieh mnx Xog nhIN ik dsmyS jI jW iksy vI
is`^ gurU swihb dI socxI, kQnI Aqy krnI ies G`TIAw pRkwr dI ho skdI hY[ vrnn Xog
hY ik is`^ jgq v`loN snmwnq auprokq mhwn ivdvwnW Aqy ieiqhwskwrW dIAW fUMGI Koj
ADwrq ikRqW vDyry BrosyXog hn[
"jdoN auh (gurU qyg bhwdur jI) kIrqpur gey qW aunHW nUM
DIr m`l dI pwrtI v`loN eIrKw dw swhmxw krnw ipAw[ ienHW JgiVAW qoN pryH rihx leI
auh iek suhwvxy phwVI sQwn qy cly gey jo kIrqpur dy au`qr-p`Cm ivc pMj mIlW dI
iv`Q qy sI[ aunHW ny kihlUr dy rwjw pwsoN 500 rupey ivc iek zmIn dw tukVw KrId
ky nvyN ngr dI nINh rKI ijs dw nW AwnMdpur riKAw[" fw:
gMfw isMG. ipRM: qyjw isMG, is`K ieiqhws, pnW 59[
"gurU qyg bhwdur swihb ny guAWFI irAwsq kihlUr dy rwjy
dIpcMd qoN ipMf mwKovwl dI zmIn mu`l lY ky auQy ngr AnMdpur vswieAw[ 26 A`sU
sMmq 1722 (AkqUbr 1664) nUM AnMdpur dI nINh r`KI geI[ fw:
swihb isMG, is`^ ieiqhws, pwqSwhI 2-9, pnW 309
"Awp (gurU qyg bhwdur jI) ny kihlUr dy rwjy pwsoN
kIrqpuroN pMj ku mIl auqr-p`Cm auqly mwKovwl ipMf dI BON KrId ky swvx 1923 ivc
sqluj dirAw dy kMFy dy pws, nynw dyvI phwVI dy auprly pwsy AnMdpur swihb
vswieAw[" pRo: krqwr isMG,
is`^
ieiqhws, Bwg pihlw, pnW 311
husYnI Xu`D ‘c BUq pRyqW smyq fYxW, cVylW, prIAW
n`cIAW; sMK fOrU v`jy?
ncy bIr, byqwlXM BUq pRyq[ ncI fwikxI (cVylW)
jognI (fYxW) *aurD* hyqM[48[AiD:11 p: 86
*purwqn
ilKqI sMcIAW ivc quk ieauN hY, ‘mcI fwkxI, jogxI mws hyqM’[
Bw:
rxDIr isMG, ibicqR
nwtk, pMnw 86
CutI jo qwrI (smwDI) mhWru`dR (mhWkwl) jwgy[ ifgXo (au`KiVAw) iDAwn bRhmM sBy is`D Bwgy[
hsy ikMnrM j`C (dyvqy) ib`idAw DryXM[
ncI A`Crw (suMdrIAW), p`Crw (Apsrw) cwrxyXM (msKry)[49[pnW
86
bjy sMK nwdM[ surM inribKwdM (ibnw vjwey)[
bjy fOr f`FM (fwFy
au`cI)[ hTy (ftky)
ssqR k`FM[62[p:87
rx ju`Jq ikrpwl (gurU jI?)
kY, nwcq BXo gupwl[65[ibicqR nwtk, AiD:11, pnW 87
Swkq kvI dy mwqw, ipqw Aqy gurU
srbkwl (mhWkwl) hY ipqw Apwrw[ dyib kwilkw (kwlkw dyvI)
mwq hmwrw[
mnUAw gur muir (myrI) *mnsw mweI[ ijin moky suB ikRAw pVweI[5[
*bRhmvYvrq Anuswr kSXp dI puqrI, vwsuiknwg dI BYx
Aqy Asvik dI mwqw jo pytbl clx vwly zihrIly jMqUAW qoN rKXw krn vwlI mMnI geI
hY[ mhwn koS, pMnw 948
pihly cMfI cirqR bxwXo[ nK is`K (ivsDwr sihq)
qy kRm BwK (AwK)
sunwXo[
Cor (Kol) kQw qb pRQm sunweI[ Ab cwhq iPir kro (krW)
bfweI (aupmw)[11[ibicqR
nwtk, AiD:14
AKIrlIAW
pMkqIAW ies q`Q dIAW sUck hn ik dsm gRMQ dIAW hor rcnwvW vI eysy kvI dI ikRq hY[
hym kuMt dIAW gumrwhkun kQwvW, mhWgpOV
kiQq
mhWkvI Bw: sMqoK isMG
ny ibicqR nwtk, AiDAwie 6 dyy ‘Ab
mYN AwpnI kQw bKwno’
Aqy gur iblws pwqSwhI 6 ivcLy gurU
nwnk dyv jI dy 7 mu`TW v`yty qYmr nUM 7 puSqW pwqSwhI dyx, Aqy 7 ShIdIAW dy ky
pwqSwhI moVn bwry
gpOVW, ijnHW dw gurU swihbwn nwl sMbMD kyvl nwm mwqR hI hY, nUM gMF-joV ky iek mhWgpOV
bxw id`qw hY[ purwixk kvIAW dI ieMnibMn nkl kridAW AMDkwrI imiQhwsk pulwV ivc
pu`TIAW klwbwjIAW lwauNdy hoey mhWkvI jI gurU swihbwn nUM mnoklpq AvqwrW,
dyviqAW, Aqy dYNqW vrgy inrwkwrI, inrwhwrI, jpI, qpI, icRnjIv Awid drswauNdy
hoey ilKdy hn,
pRQm Avqwry pRBu purSoqm svwmI SRI nwnk nwm Drwie[
brqXo ibnw kwl (smyN) kil(Xug) BYrv (iBAwnk), BrXo nrk pwpI smudwie]3]
BMg muSt (7
mu`TW BMg) iqn bKiSS
kInis gmny (ipCly)
jnm, su AbY kucwl (Koty)[
ihMduin Drm ibnwSn cwhiq mhWmMd miq (muslmwn mq) duSt krwl (jwbr)]4]
sIs dyX kUro iqn kirkY hrihN qyj iqn rwj ibnwsI[
nO srIr Dir brqy pRBu jI, Aib dsmy ko krihN pRkwS[
dyvI dyv dyhury (mMdr)
qIrQ Awgm (SwsqR)
ingm (vyd) Apr miq rws[
ihMduDrm ky r`KXk hovihN, SRI gur goibMd isMG hulws (inhwlU)]5]
gur pRqwp sUrj, sMpwdk Bw: vIr isMG,
rwis 11 AMsU 50, p:4168
ArQ:
gurU nwnk dyv jI
ny 7 mu`TW BMg v`ty qYmur
nUM 7 puSqW mugl rwj dw vr id`qw sI[ muhMmd mq dy duSt hux ihMdU Drm dw ivnwS
krnw cwhuMdy hn[ (gurU nwnk dyv jI dw 7) sIs dy ky mugl rwj ivnwS (krn vwlw bcn
pUrw) krn ihq pRBU 9 jwimAW ivcoN ivcrdy hoey hux dsvyN srUp ivc pRkwS krngy[
dyvI, dyviqAW, mMdrW, qIrQW, SwsqRW Aqy vydW vwly ihMdU Drm dy r`KXk, gurU goibMd isMG jI
hoxgy[
AYsI muStW BWg kI iqmr swq jb pwie[
siq pwiqSwhI swQ hI sRI gur (nwnk) muKoN Alwie]172] gur iblws pwqSwhI 6 AiD:7
swq muSit BWg ien dY kY (dy ky)[
sq pwiqSwhI lY suK pY kY (sOKI lY leI hY)[
qYsy swq sIs inj dyvoN (Awpxy idAWgy)[
qO piqSwhI ien qy lyvoN]187] AiD:7, gur
iblws pwqSwhI 6, sMpwdk ig:
joigMdr isMG vydWqI,
fw: AmrjIq isMG
BgvqI dyvI Aqy duSt dmn dw pRsMg
khiq BXo kmlwsn (ieMdR)
iqn khu sunhu! surhu (dyvqy)
A`KXwn mhwn (mhwn
kQw)[
icrMkwl ko AhY purwqn jib siqjugu ko smX (smW)
sujwn[
dwnv dyq iblMd blI gn qIn lok jIqy siB Qwn[
duSt ibswl (v`fy) AinStY (aupdR) Twniq, qumih inkwsXo (k`iFAw)
suK kir hwin (nws)]9]
inkit (koL) BgvqI qib qum gmny (gey)
Aink BWiq kI (au)squiq sunwie[
durgw
BeI pRsIdq (inhwl) ihq Apin srIr kIin ibdqwie (Dwr)[
dInis drSn Drm gopqw (rKXk durgw)
qum ko dIn dyiK ibkulwie (ibAkl)[
dur-inrICnw (AdirSt
dyvI) pUCn kIny, duK
dYqin ko (dYNqW dy) khXo buJwie (d`so)]10]
suinkY, pRn ko kIin AMbkw,
Sqru (vYrI) qumwry hqoN (nwS
krWgI) irswie (inhwl)[
Xg Bwg Aru sdn surg ko bhur dyauN qum ko hrKwie (KuSI)[
kRiDq (kRoD) BeI ju`D kau au`Diq (iqAwr)
AwXuD suD (SsqR sMBwl) ibroD bDwie
(ivroD vDw)[
hqy (mwry) dYq, DrnI ql CwXo sMGr (Xu`D)
mihN Gmswn bnwie]11]
rkqbIj
(dYNq)
soN rx pun (iPr) kInis AwXud lgy rkq (rq)
Dr(qI) pwq (au`qy)[
Bey sYNkry dYq sh`sy (hzwrW)
AXuq (Aijq)
l`C(mI) kotYN (kRoVW)
iek jwiq[
hqy bhur (Pyr
mwry) aupjy pun (Pyr au`Ty) qYsy, ijn kI sMKXw gnI n jwiq[
icrMkwl rhI lO Gwl kir (bhuq smyN qk),
SRmiq (Q`k geI) BeI kuC qib jg mwq]12]
rwis 11, AMsU 50, sRI gur pRqwp
sUrj
sRI: gu: pR: sUrj
*sMKXw nO ky AMk pr KoVs SUn lgwie[ ieqy dYq dyvI hqy (mwry)
igny iriKin (irSIAW) smudwie]13]
*n`vy pdm
(90000000000000000) purwxW ivc ilKy hn[ Bw: vIr isMG, gu: pR: sUrj rwis 11, AMsU
50 pMnw 4169
ibMDXwcl (prdyS)
pr iQq BeI jgq eISrI joie[ ibMDXwcl
su invwsnI kih siB koie]14]
ieq auq duSt lgy qib Kojin kwnn (jMgL)
bfy Avws[
sirqw (ndI) survr (srovr) drI kMdrW (guPw) jihN kihN irsy bl rws]15]
byl, subyl dYq duie
dIrG (qgVy), ilXy sMg sYnw smudwie[
irdysu`D (is`D)
iek qpsI dyKXo icrMkwl ko qp gn qwie[
bYTXo AwSRm (A`sn) inj qp mihN (s)iQq eykwkI (iekWq)
mn SWiq suhwie]16]
Asurn (dYNqW) kIin iblokin (vyK
ky) pUCXo, Aho qwpsI Aib hmihN bqwie[
iek iesqRI siB AMg mnohr rx krqI Aib geI plwie (nT)[17]gur pRqwp sUrj, rwis 11, AMsU 50
qpsI ny mdwrI vWg Syr dI K`l JwVky duSt dmn k`iFAw
suin qpsI irs (gu`sw) kirkY bolXo, ry mUFhu (mUrKo)
durmiq aurDir (ihrdy ivc durmiq)[
ikXw bkbwd (bkvws) kriq Anjwnhu, so SkqI hY prm audwr[18]
suin aunm`q (mUVHmq) dyq aur (ihrdy) kRopy mwir mwir snmuK iriK (irSI)
Dwie[
qbih qpoDn (qpw) irdY ibcwrXo, ien soN hm ikXw krihN irswie[19]
EAM qy huMkwrw (hokw) kInis isMGKwl ko kr (h`Q)
mihN Dwir[
kir luGqw (CyqI) Jtkwieq JwrXo, iJJkn Jwrn juJy juJwr (sB nUM iJJkwx vwlw juJwrU)[
durinrIC puMj qyj ko inksXo iqs qy purK audwr (qyj dw puMj, audwr krn vwl purK
inkilAw)[21]gur
pRqwp sUrj, rwis 11, AMsU 50
mhWkvI jI ny aukq qyj dy puMj, duSt dmn (dsmyS
gurU jI), nUM sqXug ivc icr smyN
qoN Syr dI K`l qy bYTy qp kr rhy iek qpIsr dy byl, subyl dYNqW dI sYnw nwl Xu`D
krn ihq K`L JwVn kr ky prgt hoieAw d`sieAw hY[ duSt dmn, ijs nUM mhW kvI jI qpsI
suq (puqR), iriK ndn (puqR), muin suq, muin ndn, Awid ilKdw hY subyl smyq dYNqW
nwl AnykW vryH Gusmwx dw Xu`D kridAW drswauNdw hY[ Aqy kwlkw
smyq cMifkw, jo ibMDXwcl
phwVw ivc jw lukI sI, aus Xu`D dy AMq smyN Pyr Xu`D ivc Aw tpkdI hY[
sMmq ibRMd bhuq (keI swl)
hI bIqy hiq hiq (mwr mwir) Sqru (vYrI) dey Kpwie[
auTI cMifkw sihq kwlkw kRoDw lY SkqI smudwie]36]gur pRqwp sUrj.
BeI Xu`D mihN ibdq (pRgt)
BvwnI gx Anyk BYrv (frOxy))
drswie[
SRoxq inksiq Aciq (KUn pINdI sI)
kwlkw iklkq (llkwry)
kih kih ktk (sYnw) Kpwie]37]
iem kir jqn Anyk ibiDin ky(mwrn dy jqn),
siB dYqn dl kInis hwin (mwry id`qy)[
Aprwijqw, BgvqI, BImw, BdRw, ABY, BYrw jwin (BvwnI dy nW jwnoN)[38]rwis
11, AMsU 50, gu: pR: sU:
durgw dyvI dw duSt dmn nuM vrdwn Aqy qp krn dw AwdyS
kInI bhu shwieqw myrI hiq (mwr) ky
dYq BIm (BwrI)
smudwie (Xu`D
ivc)[
eyk byr qum moih bulwvqhu qib AWvhuNgI mYN hirKwie (KuSI nwl)[3]
jdw chhu icq, qdw iqAwghu, lwKoN sMmq (swl)
jrw (buFypw)
n Awie[
qpn qphu Aiq au`gR (mhwn)
qyj hoie duSt dmn inj nwm Drwie[4]
bwk ibSwrd (auqm) durgw bwk ko suniq purK ny BwiKXo bYn[
nwm isMG ko Dwrn kirhON KulyH kys kt qwgy hY n]5]
duSt dmn qy dyvI suin kir khI Biv`KXq bwq (BivK-bwxI) sunwie[
pUrb Bwg cqur jug (cOQy, klXug dy pihly Bwg)
ko qbY smo (smyN) AYsy bin Awie]6]
qwvq (qpw
ky) ies srIr ko Dwrhu qp ipRXw qp khu qpau aumwih (auqSwh nwl)]7]
qib AibnwSI nr qn DirhY, nO mUriq brqihN jg bIc[
dsm srIr aupij hY qyro, pRivSih (pRvyS krygI)
joiq mhW ihq sINc]8] rwis 11, AMsU 51, gu: pR: sU:
Kwl qoN Kwlsw Aqy CqRI pd pRwpq
iem kih jgq eISrI (eISvrII) qihN iCn aupjwXo aur (ihrdy) pRym Apwr[
lgI cwitby AMgin suMGiq (AMg c`tx, suMGx lgI),
jQw bsq (ij`dW v`Cy) ko DynU (gW) pXwr[
hy suq! ieh ikRpwn lGu (CyqI)
lIjih inj qn sON inq rKhu sMBwir[
Kwl sy hoih Kwlsw, CqRI pd siB AwXuD (SsqR)
Dwir]9] gur
pRqwp sUrj, rwis 11 AMsU 51
BeI su lop BgvqI qihN qy duSt dmn inj nwm Drwie[
qpsI purK gXo ipq (ky iFg (ipqw, qpy koL) drSn dyKiq sIs invwie[11] rwis 11 AMsU 51
ju`D krin ko br ieh lInis, Xu`D hyq mYN aupjwie[
AiDk ju`D ihq krqw SrDw ju`D su Anidn irdy bswie]12]
ijm goBI (SwK) qUrn(q) huie auqpiq hy suq (puqR),
iqm aupijXo muJ hy nMd (puqR)[
lok sRboqm (ArS) qy iCq (ipRQvI) pRwpiq, XW qy nwm su hoiq goibMd (ipRQI dw pwlk)[
isMG su pd dyvI idX pUrb (pihlW)
Aib qum qp ko qphu iblMd]13] rwis 11, AMsU 51, gu: pR: sU:
duSt dmn (dsmyS gurU) ny hym kUt au`qy XugW pRqI qp kIqw
AvqwrvwdI Swkq kvI (ropV dw rwm/sXwm?) dy gpOV Anuswr duSt dmn
ny pWfvW dy smyN (duAwpr Xug) qoN kljug qk hym kuMt au`qy 2 Xug qp kIqw Aqy
mhWkwl qy kwlkw nUM ArwiDAw; pr mhWkvI jI dy mhWgpOV Anuswr dmn duSt ny hym kUt
au`qy sqXug ivc hI ieh qp SurU kr id`qw jo ik klXug ivc krqw dy ibbwn Byj ky
sd`x qk cldw irhw[
AiBbMdn (bMdnw) crnin pr DirkY Awiesu (AwigAw)
rwvr (XogI)
kI isr Dwir[
khXo Awp ko (Awp
dw ikhw) mYN siB
kirhON, srb pRkwr, sdw Anuswr[
iem kih gey qbih qp qwpin Aink BWiq ky qpy audwr]15]gur pRqwp sUrj, rwis 11, AMsU 51
kwnn (jMgl) mih bf au`c phwrin (phwV)
drI kuMdrw (guPw)
ndI ibswl (ivSwl)[
dyS Agm (Agin) mihN nIr (pwxI) n qIrih (nyVy), bYTihN qp qwpihN duK (AOKI)
Gwl[
jy ibsqriq puln (bryiqAW)
ky Ql hYN, inr-jl ibKY bsy icrkwl[
mn iekWq kr, pOn roD kir (pRwxwXwm)
lgI smwiD rhy ihq nwl]16] pMnw 4178
kib jl pIvihN, kbih n pIvihN, QIvihN inrwhwr (Bu~Ky rihMdy sn) (s)iQq hoie[
Awqp (Du`p), brKw, sIq, shwrihN (shwrdy)
, rhihN Afol, Abol Kloie[
khiq ibDwqw (pRBU) ‘sunhu surhu (surnr) siBu! (qp
dw) smw smwpiq ko Aib soie[
inj (Awp) is`KXin juiq (is`^W
smyq) nr (mnu`Kw)
qn DirkY pMQ pRkwSihN qyj AKoie’ (Aimt)]17]
krqy ny duSt dmn leI ibbwn ByijAw
ihMdu
jmn (jnm)
kI durmiq liK (vyK)
kir krqw purK Bgq suKdwq (shwiek)[
inj
(Awpxy)
gn soN Awies (AwigAw)
As dInis, gmnhu (jwau)
ly ibbwn Aivdwq (suMdr
jhwz)]18]
hym
kUt spq iSRMg siBin bIc br isRMg (s`qW
ivcoN ivclI cotI) suhwie[
iqs
pr Kry (KVy)
krihN qp dIrG (kTn)
Acl, SuSk kwSt smqwie (lkVI vWg su`kw)[
spq
iSRMg ky m`DX iSRMg pr iQrXo (au`qry)
Awie gn shq (smyq)
ibmwn[
swdr
ibnY (Awdr nwl bynqI)
sunwvin kInis, hy qpDn (qpIsr)
qp rUp mhwn]23]
prmySur,
prmwqm, pUrn, prm purK Awvwhn kIin (mMqR
dvwrw s`idAw)[
krhu
ArUFin (aufwn)
br ibmwn pr, drSn lyhu sPl inj cIin]24]
rwis 11, AMsU 51 pMnw 4179
duSt dmn dI mhWkwl nUM nmskwr
mhW kvI jI duSt dmn qoN pRBu (mhWkwl) dI ausqq Aqy nmskwr vjoN
jwp dIAW AnrQ rUp pMkqIAW Aqy swkq kvI/kvIAW dIAW purwixk rcnwvW dy rlgfy rwhI
krvwauNdy hn[
hwQ bMid (h`Q
joV) pun bMdn DwrI TWFy (auT KVy)
Bey inmRqw swQ[
khy nwm jo bIc jwpjI brnn kry (a)squiq kI gwQ]
kih kir muiK qy nmih nmih pRBu bwrMbwr invwXv mwQ[
srb joiq kI joiq rUp qum AiKl lok nwQin ky nwQ]4]gu: pR: sUrj, rwis 11, AMsU 52
nmo dwVgwVHM krwl ibswlM (fwFIAW frOxIAW dwhVW vwLw vrwh Avqwr)[
nmo KVg kyqM mhW kwl kwlM (JMfy ivc qlvwr dy inSwn vwlw mhWkwl)[9]
mhWkvI jI dI kwiv rcnw Aqy purwxk rcnwvW dI AiBMnqw
nhIN iksU BI qpXo ieqo qp qIn jugin lO (iqn Xu`gW qk) kIin mhwn[
Aib Avqwr ipRQI ql (au`qy)
DirkY, myro kwj krhu bc(n) mwin[
duSt jmn (muslmwnW) ny iBRSt ihMd kIX, qum AlMb (shweI)
hovhu svDwn[
mwnuK qn Dir lIlw (kOqk)
inj kir s`qX nwm BgqI idhu dwn]13]
suinkY duSt dmn kr (h`Q)
jory, qhW jwin mYN ibGn ibswl (Bwry ivGn)[
Aink BWiq kI hoihN pRibrqw (AnrIqIAW),
Aru bhu bDXo (viDAw)
klI ko kwl (kilXug)[
crn Awp ko surq cuBI mm (myrI)
itkXo AiDk mn pRym rswl[
icq mihN nhIN jwin AiBlwKw (ieCw)
iek rs rcXo srUp sMBwil]17]
suinkY pRBu jXoN kXoN smuJwXo, SRI dyvI ko (dw)
khXo ibRqWq (vrdwn
qy AwdyS)[
Bey lBd (imilAw) br (vrdwn) SkqI qy qum, soip (auh)
smo AwXo injkwq (nyVy)[
pMQ Kwlsw isrjin au`qm mwrg Bgiq pRym Aivdwq (sRySt)[
C`qRI Drm nhIN jg idKIXiq, pey mlyC (muslmwn)
Awcrx Gwq]18]
rcXo jgq pUrb (Awd) jib hm ny, aupjwey bil dYq ibswl[
mhW dIn lO bhuq pTwey (Byjy)
iqnhuN clwey inj inj (Awpo Awpxw) cwl (pMQ)[
s`qXnwm aupdyS n kinis pwrbRhm kI nhIN sMBwil[
Aib qum sugm clwvhu nIky (sRySt)
rihiq kihiq ky sihq rswl]19]
duSt dmn dw ipqw qpsI?
iem (iedW) kih duSt dmn khu bhu ibiD Apny AMk ibKY (AMg ivKY) byTwie[
mYN Apnw suq qoih invwjXo, pMQ pRcur (pRcwr)
krIAih jg jwie[
SRI nwnk kI joiq mhW bil nvm (nOvyN)
srIr ibKY pRivSwie (ivc pRvyS)[
so qpsI hY ipqw quhwro, SWiqmeI siB soN smqwie (smwieAw)]20] gu:
pR: sUrj, rwis 11, AMsU 52
CqRI pMQ dI auopjq
mm suq (myrw
pu`qR) quM hYN mm srUp hI, ipqw pu`qR mihN Byd n hoie[
Drm krhu ibdqwvin (pRPu`lq)
jg mihN, quJ ibn Apr smrQ n koie[
pu`qRwidk mihN rihn AmohM, irpuin (vYrI)
hqin (mwrn)
ko Awls Koie[
ismrn s`iqnwm pribrqhu, C`qRI pMQ aupij hY soie]22] gu: pR: sUrj, rwis 11, AMsU 52
itpxI: mhWkvI jI duSt dmn nUM pRBU dw suq invwz ky Byjx l`igAW Bu`l
gey hn ik,
nO srIr Dir brqy pRBu jI Aib dsmy ko krihN pRkwS[5[ rwis 11, AMsU 50 sRI: gu: pR: sUrj pMnw
4168
duSt dmn ihMdU Drm dw rKXk qurkW dw vYrI
ihMdu Drm ko rwKin kir hON, qurk qyj qru ko qurvwie (qurk ibRS dIAW jVHW quVvw ky)[
jihN kihN ibdqih (pRPu`lq)
gun Anyk, juiq rx ipRX rx ko chiq sdwie (Xu`D
dw pRymIN, sdw cwhvwn)[
klI kwl (kilXug) mihN giq suKyn (sOKI)
lih, dih ibkwr (ivkwrW nUM swV), rih smwie[
donhuN pr huie pMQ Kwlsw Bog moK ko krql (h`QW dI qLI) pwie]9]
rwis 11, AMsU 53
swrMS;- krqy ny ihMdUAW dI mlyCW h`QoN durgq vyK ky Syr dI K`l ivcoN
aupjy duSt dmn nUM Awpxw pu`qR invwz ky Kwlsw pMQ dI swjnw krn, qurkW dy bUty
dIAW jVHW qoVn Aqy ihMdUAW dI r`iKAw krn ihq DrqI qy ByijAw[ pr Bw: kwnH isMG jI
nwBw ilKdy hn, "jo muslmwnW nUM mlyC mMndy jW AwKdy hn auh gurU sihb dy
isDWq nUM nhIN jwxdy[" gurmq mwrqMf, pnW 109
gurU qyg bhwdur jI v`loN qIrQW qy
homX`g, bRwhmxW nUM dwn dCnw
ieiq SRI qyg bhwdr guru jI ibRMd qIrQin qIr (kMFy)
invws[
siB AsQwn dwn dy mwnd, pwvn qy pwvn kr qws[
j`gX hom, dCnw bhu kMcn (sonw)
swDn, idjin, rMk (swD, bRwmx, grIb) jy rws[
Aink pRkwr krwie Ahwrin (Bojn),
dyq Acwviq (ie`Cw Anuswr) sHwdin rws]12]
iem Anyk hI qIrQ kirkY qIrQ rwj (srvauc qIrQ)
iqRbYxI qIr[
pun dwn kir idvs ibqwey, jog smwiD (smwDI)
ibKY gMBIr[
krihN j`gX bhu kMcn dyvihN, pwtMbr, pSmMbr (p`t, au`n dy bsqR) cIr[
bhuq mol kyy durlB suMdr dyiq ibBUKn (gihxy)
mukqw hIr (moqI,
hIry)]13]
rwiq ko Twin kY qXwg mhwn Al`K kI syv kryN aur mWhI (ihRdy ivc)[
pRwx inroiD kY kir (pRwxwXwm krky)
mUrD mYN iQrqw, n clwhIN[
cMcl jo mn ko bis kir, pRym AgwD (AQwh)
qy n inkswhIN[
kyiqk kwl ibqIqih (bIqy)
bYTiq SRI prmySur mYN iQr pwhIN]17]gu:
pR: sUrj, rwis 11, AMsU 53
duSt dmn, dw jnm gurU qyg bhwdur jI dy ArwDnw, pun dwn dy
PlsrUp
ies ibiD krI ArwDnW AlK rUp gurdyv[ prmpRsIdy (pRBU)
jwinkY insbwsur kI syv]18]
duStdmn piTbo (Byjo), kry ApnI AMs sujwn[ moih pu`qR kirbo chiq, As sMklp pCwix]19]
qIrQ rwj iqRbYxI aUpr bIq gey jibhuM (jdoN)
Kt (Cy)
mws[
pun dwn kriq ibqwey, qhIN Awin kInis prkwS[
SRI gujrI gRB DwrXo pwvn bRDY cMd sm (vrgw)
cwru aujws (aujwlw)[
jihN kihN iesqRI jo Aivlokih(vyK)
ibsmih(inhwl),
pRym prih duiq rwis (suMdr
Cb)]20] gu: pR: sU: rwis 11, AMsU 53
mhWgpOV dw sMKyp
mhWkvI jI dy mhWgpOV Anuswr sqXu`g ivc cMifkw, kwlkw, durgw,
iSvw, BgauqI, Awid, 16 nwvW vwlI imiQhwsk dyvI, jo 90 pdm dYNqW nUM mwrn mgroN
Q`k ky ivMDXwcl phwVW ivc luk geI sI, nUM l`Bdy hoey byl, subyl dYNq sYnw smyq
iek qpsI qp krdy nUM vyKdy hn[ aus qpsI ny mdwrI vWgUM Syr dI K`l, ijs au`qy auh
icr smyN qoN qp kr irhw sI, nUM JwV ky iek XoDy nUM dYqW nwl Xu`D krn leI pYdw
kIqw[ jdoN aus iek`ly joDy nUM keI swl dYNqW nwl lVdy nUM ho gey qW cMfI smyq
kwlkw dyvI vI Xu`D ivc Aw tpkdI hY[ dyvI, ijs dI hor AnykW purwixk Xu`DW vWg ies
Xu`D dy AMq ivc vI ij`q huMdI hY, qpsI dy pu`qR dw duSt dmn
nW r`K ky aus nUM shwieqw dw vcn, qp dw AwdyS Aqy l`KW vryH bu`Fy nw hox dw
vrdwn dy ky Alop ho jWdI hY[ duSt dmn
kihMdw
hY ik auh Syr
dI K`l ivcoN
inkilAw krky isMG
kihlweygw[
auh duSt dmn siqXug qoN kilXug qk sqW tIsIAW vwly phwV, jo
jMgl, ibryiqAW nwl iGirAw hoieAw hY, dI ivclI tIsI au`qy swh rok ky bYTw,
inrwhwr rih ky kdI pwxI pINdw qy kdI nhIN, qp krdw hY[ kilXug ivc muslmwn mlySW
v`loN ihMd Aqy ihMdU Drm dI durgqI vyK ky krqw aus nUM ibbwn Byj ky mMqR duAwrw
Awpxy koL s`ddw hY Aqy mdwrI dy Kyl vWgUM KwL
ivcoN
inkly duSt dmn nUM Apxw pu`qR invwj ky mwq BUmI au`qy Kwlsw
pMQ
swj ky ihMdU drm dI r`iKAw krn dw Awdys idMdw hY[ dyvI v`loN duSt dmn nUM CqRI
pd imlx krky CqRI pMQ dw vI vrnn hY[
ieh mhWgpOV ies q`Q dw vI sMkyqk pRqIq huMdw hY ik gurU qyg
bhwdur jI nUM duSt dmn dy pRkwS bwry pUrv igAwn hox krky jW pu`qR dI ie`Sw kwrn
auh ArwDnw, qIrQ ASnwn, homX`g krdy hn Aqy bRwhmxW nUM sony, hIry, moqI, pt Aqy
au`n dy bsqrW dy dwn-dCnW idMdy hn[ ies gpOV qoN spSt hy ik mhWkvI jI suAwrQ jW
imiQhwsk rucI vs Avqwrvwd, qIrQ ASnwn, qp, dwn dCnW, purwixk Xu`DW, Awid, ijnHW
dI gurbwxI Anuswr kdro-kImq quC hY, nUM AwpxI ikRq SRI gur pRqwp sUrj ivc GsoV
gey hn[ iehnW sMklpW Aqy sMskwrW pRqI gubwxI ivclI ivcwrDwrw aupr vrnn kIqI geI
hY[
"BweI swihb nUM gurmq ivc pUrI SrDw sI, pr pMifqW dI sMgiq
Aqy pRyrxw kr ky (ik jy Awp gurUAW dI kQw nUM purwx rIqI Anuswr AvqwrW ijhI
ilKogy Aqy SwSqRW qoN ivru`D Awp dy pusqk nhIN hoxgy qW auhnW dw bhuq pRcwr hoaU
Aqy sB Awp dI rcnw nUM Awdr nwl pVHngy), keI QweIN t`plw Kw gey hn["Bw:
kwnH isMG jI nwBw, mhWn
koS pnW 244, gurmq mwrqMf pMnw 16
hym kuMt
"qrIk qy AMk qW hux ivsr igAw hY, pr dws ny isMG sBw pqRkw
ivc s:
pRqwp isMG
(jYnrl sk`qr) qy ig: guridq isMG
dw iliKAw iek lyK piVHAw sI ik Bw:
vIr isMG
vloN mwstr ABY isMG
qy ig:
pRqwp isMG, dovyN hymkuMt dw AsQwn Bwlx phwVW ivc gey Aqy ikvyN Cy ku
mhIny K`jL KuAwr ho ky vwps Aw ky Bw: vIr sMG nUM disAw ik hymkuMt prbq jW bicqR
nwtk ivc ibAwn kIqy vrgw koeI AsQwn nhIN[" ipRM: hrBjn isMG jI, dsm
gRMQ bwry coxvyN lyK, pnW 97
gurmiq Aqy gurbwxI igAwn q`q dy igXwqw jwxdy hn ik qIrQW dw
su`cI Awqmk Aqy au`cI AiDAwqmk AvsQw nwl koeI sMbMD nhIN hY[ pr AMnHIN SrDw dy
vMjwry AKOqI is`^ swDW sMqW Aqy imiQhwsk rucI vwLy mDkwlI kvIAW Aqy Ajoky is`^
pRcwrkW qy AwgUAW ny ies AMDivSvwsI Dwrmk krm nUM pRc`lq krn ivc bhuq (A)Xog dwn
pwieAw hY[ sukyq mMfI nyVy rvwlsr dIAW 7 phwVI tIsIAW dy AsQwn au`qy ikRSn dI
BUAw, rwjw pMfU dI rwxI Aqy Arjun, XuiDStr, BIm sYn dI mW kuMqI dw kuMqI kuMf bixAw
hoieAw hY[ bhuq smW suAwrQI/BulV is`^ ig: Twkr isMG
dy AwKy ies AsQwn nUM hI duSt dmn dy qp AsQwn vjoN mMnI gey[ joigMdr ngr, ibjlI
Gr dy Tykydwr s:
tYhl isMG
ny eyQy iek gurdvwrw vI bxw id`qw sI[
imiQhws dy pRymI is`^W ny duSt
dmn dy
aukq qp AsQwn bwry AwpsI mqByd kwrn pMifq qwrw isMG nroqm
(auqm nr) dI rwey pu`CI[ nroqm pMifq jI dy d`sy AsQwn au`qy tIhrI, gVvwl vwly sMq
sohn isMG jI ny 1936
ivc
gurdvwrw bxw id`qw[ kiQq hymkuMt qIrQ AsQwn dIAW nvIAW hoNd ivc AweIAW pRbMDk
sMsQwvW dy AMDivSvwsI pRcwr dw sdkw AMnHIN SrDw vs is`K sMgqW ny kiQq duSt dmn
dy qp AsQwn dI qIrQ XwqRw krn leI vhIrW G`q id`qIAW[ imiQhwsk duSt dmn Aqy aus
dy mnGVq qp AsQwn bwry kvI (rwm, sXwm?) dy C`fy gumrwhkun SoSy nUM s`c is`D krn
dy koJy XqnW vjoN suAwrQIAW v`loN dsmyS jI dy prqK drSn dyx dIAW AnykW aUt ptWg
swKIAW pRc`lq kr id`qAW geIAW hn[
gurdvwrw hymkMt mYnyjmYNt tRst, lwtUs rof, kwnpur, XU: pI:
Aqy myjr aumrwau isMG bYNs,
3/3, sYktr 13, Awr ky: purm, nvIN id`lI, aukq XqnW duAwrw Boly/BulV is`^W, ijnHW
dI (igAwn dy Drm is`^I ivc) koeI Gwt nhIN idsdI, nUM gumrwh krn vwilAW dI mohrlI
kqwr ivc hn[
zPr nwmh
dsmyS jI ny zPr (Pqih) nwmh, dIny ipMfoN, sMmq 1762, sn 1705
ivc ilK ky Bw: dXw isMG dy h`QIN AOrMgzyb nUM ByijAw sI[ PwrsI bolI ivc ilKy ies
Anmol ieiqhwsk lyK pqR ivc gurU jI ny AOrMgzyb nUM ausdy Dwrmk ktVvwd, smwjk
pKvwd Aqy m`kwr rwjsI nIqI bwry dur-lwhnqW pweIAW sn[ keI ieiqhwskwrW dw ivcwr
hY ik AOrMgzyb nUM zPr nwmh pVH ky Awpxy kIqy kukrmW dw AnBv Aqy pCqwvw ho igAw
sI[ aus ny gurU swihb nUM imlx dI ie`Cw prgt kridAW Awpxy au`c AiDkwrIAW nUM
hukm jwrI kIqy sn ik gurU jI nMU snmwn sihq id`lI ilAWdw jwvy[
ivSyS jwnkwrI: ‘cUM
kwr Az hmw hIlqy dr guzSq, hlwl Asq burdn b SmSIr dsq[
ieh SyAr SyK swdI dw
hY jo ik dsmyS gurU jI ny zPrnwmh ivc AOrMgzyb nUM iliKAw sI[p:
56, guldsqw, suKnwey dwnSmMdW, sMpwdk ipRM: hrBjn isMG hmrwz
kI ies ieiqhwsk p`qR dw gurU gRMQ swihb dI bwxI Aqy muKvwk
pwqSwhI 10 vWg pwT krnw Xog hY? buDIjIvI Aqy sUJvwn is`^W qoN qW hW dI sMBwvnw
nhIN hY pr hzUr swihb Aqy ptnw swihb dy gurdvwirAW, ij`Qy smucy kiQq dsm gRMQ dw
AKMf pwT huMdw hY, dIAW sMgqW dw auqr hW spSt hY[ vrnnXog hY ik ipRM: hrBjn isMG
jI Anuswr (sn 1995/6 ivc) is`KW dy pMj qKqW ivcoN iek qKq, hzUr swihb ivKy dsm
gRMQ dy AKMf pwT dI Bytw gurU gRMQ swihb dy AKMf pwT nwloN lgBg 1100 rueY v`D
sI[
Anmol zPr nwmh nwL vwihXwq ihkwXqW joVn dw koJw jqn
sRI mwn 108 bRhm igAwnI sMq AmIr isMG jI,
inmk mMfI, bwzwr s`qo vwlw, AimRqsr vwly fyry dy AKOqI sMq, ig:
ikrpwl isMG jI ny swihqkwrI, sMpwdkI Aqy tIkwkwrI inXmW dI Gor aulMGxw kridAW
zPr nwmh nUM 11 ihkwXqW nwl joV ky 12 ihkwXqW vwlw zPr nwmh stIk 1952 ivc pRkwSq
krvw id`qw[ PwrsI dy Sbd zPr nwmh dw ArQ Pqih nwmh; Aqy PwrsI dy hI Sbd ihkwXq
dw ArQ ik`sw, khwxI hY[ iek qW AKOqI sMq igAwnI jI AigAwnqw jW suAwrQ vs zPr
(Pqih) nwmh nUM ihkwXq (ik`sw, khwxI) ilKx dy AprwDI hn[ dUjy zPr (Pqih) nwmh
nUM 11 ihkwXqW, jo ik iqRXw cirqR ivcly bdkwr mrdW qy iesqRIAW dy kwmk cirqRW
Aqy imiQhwsk cMfI cirqRW (gpOVW) dy PwrsI ivc qrjmyN hn, nwl joVn kwrn dsmyS jI
dI sRyST AiDAwqimkqw, ivdvqw Aqy mhwn swihqkwrI dw Apmwn Aqy aunHW dy prm
siqkwrXog srUp nUM dUiSq krn dy AprwDI hn[
ie`t cuikAW lBdy sMqW dI
ipCWh-iK`cU smu`cI SryxI, jo ik AgWh-v`DU is`^ Drm nUM l`gw pYNKV hY, dy AKoqI
sMq ikrpwl isMG nUM koeI pu`Cy ik prm snmwnXog, swihby kmwl gurU
goibMd isMG jI ny zPr (Pqih) nwmh dy nwl ihkwXqW, (aUt ptWg, ASlIl
ik`sy, khwxIAW) ilK ky AOrMgzyb nUM ikauN ByjxIAW sn?
pr ies SrYxI dw qW mMqv hI gurmq Aqy gurbwxI igAwn dy pRiqkUl
jMqR, mMqR qMqR nwl l`Q p`Q jnm swKIAW, gur iblws, sRI gurU pMQ pRkwS, bMswvlI
nwmyN, gur pRqwp sUrj, Aqy kiQq dsm gMQ dIAW purwixk rcnwvW Awid nUM pRc`lq krky
lweI l`g SrDwlUAW nUM gumrwh krnw hY[ sMq jI ASlIl iqRXw cirqRW Aqy aUt ptWg
cMfI cirqRW vrgIAW 11 ihkwXqW nUM dsmyS jI dI ikRq is`D krn Aqy zPr nwmh nwL
joVn ihq hr ivMg-qiVMgw FMg vrqdy hn[ ies kwrj is`DI leI sMq jI keI bMdW dy AnrQ
krdy hoey dsmyS gurU jI dy mu`KoN vwk k`FvwauNdy hn ik, ‘hy! AORMgzyb AsIN iek
khwxI suxI hY qoN vI sunxw kr[’ Aqy sum`cI ihkwXq dI hwsohIxI itpxI ivc gurU
jI nUM ihkwXq dy bdkwr AiBnyqw jW AiBnyqrI dI BUimkw dy idRStWq qoN AOrMgzyb nUM
sbk is`Kx leI pRyrnw idMdy drswauNdy hn[
AKOqI ivdXw mwrqMf (sUrj),
pMifq nrYx isMG dI dsm gRMQ stIk ivcoN 11 ihkwXqW dy pwT qoN sp`St
huMdw hY ik ieh iqRXw cirqRW Aqy cMfI cirqRW dy PwrsI ivc qrjmyN hn[ ho skdw hY
ik ieh qrjmyN vI ropV dy kvI rwm/sXwm ny hI kIqy hox[ vMngI vjoN ihkwXqW dy
sMKyp:-
dwl qoN id`lI, mUMgI qoN mUMgI ptn?
iek rwjy ny Awpxy cwr pu`qRW ivcoN iek nUM sony dIAW zMjIrW nwl
b`Dy ds hzwr msq hwQI id`qy[ dUsry nUM 1 l`K sony dIAW kwTIAW smyq GoVy id`qy[
qIsry nUM 3 l`K cWdI nwl l`dy Aqy sony nwl mVHy hoey aUT id`qy[ Aqy cOQy nUM iek
mUMgI dw Aqy A`Dw CoilAW dw dwxw id`qw[ ies ny CoilAW dw A`Dw dwxw iek Coty dwxy
nwl vtw ilAw[ ienHW do dwixAW nUM bIjx qoN vDy bIj nUM ds, vIh vwrIN bIijAW Anwj
dy AMbwrW qoN v`ty Dn nwl aus ny 10 hzwr hwQI, 5 l`K GoVy, 3 l`K sony cWdI nwl
l`dy hoe aYUT KrId ley[ dwl qoN id`lI Aqy mUMgI qoN mUMgI ptn Sihr vsw id`qy[
pMnw 42, 43, ihkwieq 2, zPrnwmwh stIk, tIkwkwr ig: ikRpwl isMG
id`lI dw vwsqv ieiqhws
jmnw ndI iknwry ie`k purwxI pRis`D ngrI, jo keI QweIN vs cukI
hY[ pWfvW vyly
ies dw nwm ieMdRpRsQ
Aqy
pWfvngr
sI[ Pyr ies dw nwm XoignIpur
hoieAw[ qOmrvMS dy rwjw rwiesyn
ny sMn 919-20 iv`c suMdr mkwn bxvwky rwjDwnI kwXm kIqI[ mXUrvMS dy rwjw
idlU
ny ies nUM id`lI
nwauyN id`qw[ sMn 1151 iv`c cOhwn rwjpUq ivSwl
dyv
ny ies nUM rwjDwnI bxwieAw[ ies dy poqy ipRQvI
rwj cOhwn nUM sMn 1192 iv`c ijqky Shwbu`dIn
muhMmd gOrI ny musilm rwj kwXm kIqw[ 1803 iv`c id`lI AMgRyzW dy AiDkwr
iv`c AweI, BwvyN nwmmwqR mugl rwjDwnI rhI[ sn 1857 dy gdr ip`CoN id`lI AMgRzy
rwj nwl imlI Ar 12 idsMbr 1911 nUM ShnSwh
jwrj 5
ny ies nUM Bwrq dI rwjDwnI hox dw mwn id`qw[ 1 AkqUbr sn 1912 nUM id`lI nUM pMjwb qoN Alg
krky cIP kimSnr dy ADIn kIqw igAw[ mhwn
koS pMnw 634
ihkwXq 3
auqr dys dw rwjw AwpxI lVkI biCqRW
mqI nUM aus dy svXMbr leI gMgw, ij`Qy bhuigxqI rwjy Awey hoey sn, lY
ky jWdw hY[ Anigxq rwijAW ivcoN lVkI nUM rwjw
suBt isMG psMd Aw jWdw hY[ ihMdU
rwjw suBt isMG kihMdw hY ik, "myry Gr A`gy hI iek AOrq hY Aqy kurwn
dw kOl Aqy muhMmd rsUl dI ksm krky mYN ies lVkI nUM hrigz kbUl nhIN
krdw[ ieh sux ky biSqRw mqI gu`sy ivc kihMdI hY ik hux jihVw mYnUM ju`D ivc
ij`qygw auh myrw pqI hovygw[ ju`D ivc auh cMifkw vWgUM Anykw rwijAW nUM dlW smyq
mwr mkwauNdI hY[ cOQy idn aus dy h`QoN 10 hzwr hwQI, 3 l`K ipXwdy, 4 hzwr r`Q
ivnwS ho jWdy hn[ AMq ivc suBt isMG Swhrg ivc biCqRW dw qIr l`gx krky byhoS ho
ky ifg ipAw[ biCqRW suBt isMG dI pihlI iesqRI dw rUp Dwr ky aus nwl ieh kih ky
ivAwh krvw lYNdI hY ik aus (suBt isMG) dw nvW jnm hoieAW hY[ ieh ihkwXq 52vyN iqRXw cirqR nwl imldI juldI
hY[
ihkwXq 4
iek nOjvwn rwjy au`qy AwSk hoeI iek kwzI dI KUbsUrq AOrq ny
rwjy nUM kihw ik auh aus nUM AwpxI rwxI bxw lvy[ rwjy ny ikhw pihlW kwzI dw isr
v`F ky ilAw iPr myrw Gr qyrw hI hY[ su`qy peY kwzI dw isr v`F ky auh sbl isMG
rwjy dy Gr lY geI nUM rwjw kihMdw hY ik qUM Awpxy KwvMd nwl AYsw Kotw kwrw kIqw
hY, myry nwl XwrI pw ky kihVw cMgw kMm kryNgI[ auh isr rwjy kol C`f ky Gr Aw ky
kwzI dI lwS nwl pY geI[ iPr auT ky Awpxy isr G`tw Aqy rOLI pwauNdI ny lokW nUM
auTwL ky ikhw ik iksy bdkwr ny kwzI nUM v`F ky jwnoN mwr id`qw hY[
lhU dy inSwn dw ip`Cw krdy lok rwjy dy Gr cly gey Aqy aus nUM
bMnH ky qKq qy bYTy jhWgIr koL lY gey[ aus ny kihw ik rwjy nUM kwizAwnI dy hvwly
kr idau, auh mn mrzI nwl szw dyvy[ ihMdU rwjw jlwdW dy h`QW ivc PVIAW qlvwrW vyK
ky kwizAwnI nUM kihMdw hY ik mYN qyrw kihw nw mMn ky gunwh kIqw hY[ qUM hux
ienHW qoN Cutkwrw krw dy, mYnUM Kudw
Aqy rsUl dI ksm
hY mYN qyrw gulwm hW[ rwjy nUM Cuf, Gr Aw ky loVINdw swmwn bnH ky kwhby nUM
rvwnw ho jWdI hY, pr 3 pVw SihroN AweI nUM Xwr dw cyqw Aw jwx qy A`DI rwq dy
hnyry ivc aus dy Gr clI jWdI hY[ ieh
ihkwXq 267vyN iqRXw cirqR dw qrjmw hY[
ihkwXq 6
iek nOjvwn rwxI iek nOjvwn jOhrI qy AwSk ho geI Aqy rwq dy
hnyry ivc s`d ky aus nwl cwr mhIny Bog krdI rhI[ lok lwj kwrn ivBcwr dy PlsrUp
jnmy lVky nUM iek sMdUk ivc pw ky aus dy h`Q ivc hIrw r`K ky drXw ivc roVH idMdI
hY[ drXw kMFy kpVy DoNdw DobI sMdUk ivcoN l`By lVky nUM Gr iljw ky aus dI pwlxw
krdw hY[ iqn cwr swl dy lVky nUM DobI dI bytI rwxI dy Gr lY geI[ rwxI ny lVky
nUM pCwxky Awpxy koL r`K ilAw Aqy sMswr dw rwj dy id`qw[ sMq ikrpwl isMG jI dI
itpxI,
"hy AOrgzyb! qyry nwLoN ieh iesqRI cMgI hy, ijs ny hrwm dw
lVkw pYdw kr ky iPr aus nUM jugqI nwL pwL ky bwdSwhI kwiem r`KI qy by pVdI vI
nhIN pYx id`qI, sgoN sMswr iv`c Awpxw nwm pRgt kr geI hY qy qUM AYsw nwlwiek
bwdSwh hY jo biVAW dI kwiem kIqI hoeI bwdSwhI zulm kr kr ky gvweI cwhuMdw hYN
hux vI smW hY jy qUM vwihgurU dI Srn pY ky pRwrQnw kryN qW qUM qr jwvyNgw["
ihkwXq 7
iek Swh dI KUbsUrq bIvI, do hwQIAW vrgy jvwn pu`qRW dI mW iksy
hor mrd au`qy AwSk ho geI[ rwq smyN s`idAw Xwr aus AOrq dy koL hI aus dy dovyN
zorwvr lVikAW nUM su`qy pey vyKky frdw muV igAw[ AOrq ny dohW lVikAW nUM Srwb
nwL byhoS krky aunHW nUM kql kr id`qw Aqy rOLw pw id`qw[ iek`TI hoeI BIV nUM
ikhw ik aus dy lVikAW ny Srwb dy nSy ivc iek dUjy nUM kql kr id`qw hY[ sB kuC
iqAwg ky jMgL ivc geI ny iek QW iSvjI/iSvw nUM gaU aupr bYiTAW vyiKAw[ aus qoN
muV jvwn hox dw vrdwn lY ky Xwr dy iSkwr Kyfx vwlI QW qy clI jWdI hY Aqy dUsry
idn Xwr AwauNdw vyK ky bwrW isMgy dw rUp Dwr ky B`j auTdI hY[ GoVy qy Xwr ip`Cw
krdw hY[bhuq dUr jw ky bwrW isMgy qoN nOjvwn AOrq bx jWdI hY Aqy Xwr (Swh) aus
au`qy AwSk ho jWdw hY[
ihkwXq 8
jOhrI dy lVky aupr AwSk hoeI bwdSwh dI bygm ny rwq smyN aus nUM
s`d ky nwL svW ilAw[ lok lwj kwrn svyr nUM nweI s`d ky mMufy dy vwL mocny nwl
putvw ky kuVIAW vwLy kpVy pw d`qy[ iek idn bwdSwh aus nUM vyK ky AwSk ho igAw
Aqy iek dwsI koL Awaux nUM s`dw ByijAw pr bygm ny nw Awaux id`qw[ bwdSwh Ku`d
rwq nUM aus dy sOx vwLI QW qy igAw pr dovW nUM iek`iTAW su`qy vyK ky muV AwieAw[
bwdSwh keI Pyry mwr ky nrws ho igAw[
ihkwXq 11
iek pTwn, rhIm dI AOrq nUM hsn KW nwmIN pTwx nwl ieSk ho igAw[
iksy duSmn dy rhIm nUM Kbr krn qy auh qlvwr lY ky Gr nUM qur ipAw[ jd AOrq nUM
sUh imlI qW aus ny Xwr nUM v`F tuk ky mswilAW smyq dyg ivc pw ky irMnH id`qw[
aus dw mws pihlW SOhr nUM Kvw ky nOkrW nUM vI KvwieAw[
"itpxI,
hy AOrMgzyb! vyK rhIm KW pTwx dI iesqRI ny jvwnI dI lihr iv`c Aw ky prwey purS
nUM Awpxy Gr iv`c bulw ky aus nwl ivBcwr krm kIqw pr aus ny Awpxy idl iv`c pqI
dw fr r`KidAW hoieAW imqR nUM BwvyN mwr id`qw hY AwpxI by pVdI nhIN hox idqI qy
qUM ckRvrqI bwdSwh ho ky AwpxI ie`zq nUM guAw irhw hYN Aqy JUT, Cl, Pryb Awidk
kr irhw hYN ies kr ky qyry nwloN auh iesqRI cMgI hY[" ig: ikRpwl isMG
dyh swkIXw jwm Pyrozh Pwm
swrIAW ihkwXqW (ihkwXwq) dy AKIrly 2 bMdW ivc (mwSUk v`loN)
swkI (AwSk qoN) posq dy ipAwly jW Srwb dy jwm dI mMg hY[ pr sMq jI dy AnrQ
Anuswr ieh jwm jW ipAwly dI mMg gurU qoN ProzI/sbz rMgy nwm dy ipAwly dI hY[
vMngI vjoN vyKo,
ibidh (dyh) swkIXw jwm Pyrozh Pwm ] ik mwrw bkwr Asq rozy qmwm]140]
qu mwrw ibidh qw Svm qwzh idl] ik gOhr ibAwrym AwlUdh igl (gMdw ic`kV)]141]
ArQ:-
swkIAw PyrozI rMgw jwm dyh, jo hr roz myry leI lwhyvMd hY qW jo myrw idl qwzw ho
jwvy Aqy mYN ies moqI (idl) nUM (du`KW dy) gMdy ic`kV ivcoN k`F lvW[ ihkwXq 3
ibidh swkIXw swgry koknwr (posq)] dry vkq jMgS ibXwmd (AwauNdw) bkwr
(lwhyvMd)]59]
ik KUbsq dr vkq Ksm (vYrI) APknI] ik Xk kurqXs (Gu`t) PIl (hwQI) rw
pYknI]60]
ArQ:-
swkIAw posq dw ipAwlw dyh jo (AMdrUnI) jMg smyN kMm AwauNdw hY; vYrI nUM su`tx
(imtwaux) smyN cMgw hY Aqy ijs dy iek Gu`t (pIx) nwL (bMdy dw) Awkwr hwQI ij`fw
ho jWdw hY[ ihkwXq 11
ibidh swkIXw swgry sbz gUM] ik mwrw bkwrsq (lwhyvMd hY) jMg AMdrUM
(AMdrUnI Koh qoV)]20]
lbw lb bkun (dyh) dm bdm noS kun (hr dm pIvW)] gmy hr du Awlm (do
lok) PrwmoS kun]21]
ArQ:- swkIXw
hry rMg dw ipAwlw Br ky dyh jo myrI AMdrUnI Koh qoV smyN lwhyvMd hY Aqy ijs nUM
hr dm pI ky (mYN) do jhwn dw gm Bulw idAW[ ihkwXq 12
sMq jI dI purwixk, aUt ptWg swKI (AMqkw) dw sMKyp
"auDr BweI dXw isMG jI nUM AOrMgwbwd igAW Cy mhIny bIq
cuky sn[ BweI dXw isMG nUM iksy ny AMdr jwx hI nw id`qw[ AwKr BweI dXw isMG ny
siqgurW dw iDAwn Dwr ky ArwiDAw, ‘hy s`cy pwqSwh! srb ivAwpk! ieh Awp dw kwrj
Awp hI kr skdy ho, mYN qW Xqn kr QikAw hW[ drvwn qy pihrydwr AMdr jwx hI nhIN
idMdy[’ jW iekwgr mn ho ky Ardws kIqI qW pRym
dIAW qwrW KVk geIAW Ar Gt Gt ky AMqr kI jwnxhwr siqgurW ny swrI vwrqw jwx
leI["
"AOrMgzyb pRxwXwm dw AiBAwsI sI, ijs dy bl krky roz AMimRq vyLy
dI inmwz gupq rUp ivc m`ky jw piVAw krdw sI[ BweI dXw isMG dI bynqI krn qy
siqgur jI dUsrI svyr snMDbD (SsqR bMnH ky) qy GoV svwr ho ky cl pey[ inmwz pVH
ky vwps huMdy hoey AOrMgzyb dw rwh rok ilAw qy g`jvIN Avwz iv`c ikhw, ‘hy
AOrMgzyb! jo ieqny zulm krdw hYN qy rwj dy gumwn ivKy SwhI lSkr dy nSy ivc
byiemwnI kr irhw hYN ds huz qyrw ies vyly kOx r`iKAw krn vwlw hY[’"
"ies qrHW scweI qy idRVqw dy iBAwnk Sbd sux ky Aqy siqgurW
nUM AlOikk Skl ivKy snMDbD (h`iQAwrbMD) vyK ky AOrMgzyb Gbrw igAw[ Acwnk siqgurW
dw swhmxy Aw jwxw suBwvk hI Gbrwht dw kwrn bx igAw sI, pr jldI sMBl igAw[ auNJ
vI nIqI dw cMgw jwxU sI[ soicAw, ivcwirAw qy h`Q joV ky ikhw-‘hy grIb invwj! AYs vyly Awp jI qoN ibnw myrI r`iKAw krn vwlw hor
koeI nhIN, jwn bKSI kro[ jo Awp hukm kro, mMnx leI iqAwr hW[’"
"siqgurU jI ny suBwvk Av`sQw ivKy Aw ky im`Ty bcnW ivKy
ikhw-rwjn! dyK, Aj lg pg Cy mhIny ho gey hn swfy isK nUM qyry pws igAW, iksy ny
aus nUM qyry pws phuMcx nhIN id`qw[ qyry rwj ivKy ieqnI byinAweIN ho rhI ik iksy
nUM Skwieq krn vwsqy vI rwj drbwr ivKy dwKl hI nhIN hox id`qw jWdw[ AOrMgxyb
siqgurW dw qyz pRqwp shwr nw sikAw[ zbwn ruk geI qy isrP ieqnw ikhw, ‘Bu`l ho geI hY, hux jWidAW hI Awp bulw lvWgw[ ipClIAW glqIAW
muAwP kr idE["
"ieqnw ku kOqk vrqw ky siqgurU jI qW GoVy qy cVHy qy QoVI dUr
jw ky Alop ho gey
qy ieDr idn cVHn qoN pihlW hI AOrMgzyb Awpxy igRh ivKy puj igAw[ roz dy inXm
Anuswr drbwr l`gw[ qKq qy bYTidAW hI AOrMgzyb ny pihrydwrW nUM hukm kIqw ik ieQy
koeI gurU dw isK AwieAw hoieAw hY aus dw pqw krky jldI hI AMdr bulwiAw jwvy[
AwKr Bwl kridAW BweI dXw isMG nUM l`B ilAw Ar rwjdUq dI inAweIN siqkwr sihq
drbwr ivKy ilAWdw igAw[ drbwr ivc pujidAW hI BweI dXw isMG ny siqgurW dI bKiSS
mwx qwx sdkw gjvIN Awvz ivKy, ‘vwihgurU jI kw Kwlsw vwihgurU jI kI Pqh’ gjweI[ BweI
jI ny siqgurW dI ic`TI AOrMgzyb nUM dy id`qI[ ic`TI au`qy srsrI ingwh mwr ky
pu`Cx l`gw, ‘kI
Kwlsw pYdw ho igAw hY?’
BweI dXw isMG ny ikhw "hzUr nUM pqw hI hY["
"muKI kwzI boilAw–AY bwdSwh! Awp jI dy hukm Anuswr ik jo Kwlsw dw nwm zbwn qy ilAwvygw aus dI zbwn k`t id`qI jweygI, hux
quhwnUM zbwn ktwauxI peygI[
bwdSwh ny ikhw ies qoN bcx dw koeI hor aupwA vI hY? muKI
kwzI ny ikhw ik qusIN AwpxI zbwn qy sony dI jIB r`K ky k`t ky PkIrW nUM dwn kr
idE[ ies qrHW hI kIqw igAw["
"AOrMgzyb nUM gSW pYxIAW SurU ho geIAW, BuAWtxI Kw ky if`g
ipAw qy byhoS ho igAw[ AOrMgzyb dI spuqRI zybinSw
Awpxy ipqw dw du`K sux ky ipqw pws pu`jI qy swrI vwrqw sux ky inscw hoieAw ik Pqih nw pVHn kr ky ipqw jI nUM kSt ho irhw hy[ so aus ny ikhw-ipqw
jI! ieqnw kSt ikauN pw rhy ho, Pqih dy A`Kr pVH ky ies kSt qoN Cutkwrw ikauN
nhIN pwauNdy? jy kr bolxw SrwA dy ault hY qW klm dvwq nwl ilK hI dyE[ klm dvwq
mMgweI geI[ ilKx qoN pihlW bwdSwh dI zubwn qy Pqih dy A`Kr Awey ijs qy AOrMgzyb
dy pRwx AMq ho gey["
"AOrMgzyb QoVy smyN bwAd mr igAw ijs dy suxdy swr hI sMgq
ivKy KuSI dI lihr dOV geI qy ‘DMn gurU DMn gurU’ kih ky siqgurW dI ausqqI
krn l`g peI[ iqs vyly siqgurW zPrnwmy dw mhwqm suxwieAw qy ikhw, ‘jo vI ivDI sihq SrDw nwl zPrnwmy bwxI dw pwT pVHy suxygw aus dy
swry kwrj sMpUrx hoxgy, dyh Arogqw hovygI, JUT, pwp, CL Awidk AwsurI sMpdw dI
invrqI hovygI qy AMq nUM mukqI hovygI[’"
sMq igAwnI ikrpwl isMG jI
ieiqhwsk pqR, zPr (Pqih) nwmh,
ijs dy kyvl 115 bMd hn Aqy ijs nUM sMq igAnI jI AigAwnqw, mMnmiq jW suAwrQ vs
ihkwXq pihlI ilKdy hn, Aqy 11 ihkwXqW (ik`sy), jo ik kwm auqyjk, nSy pRyrk Aqy
iqRXw cirqRW dy qrjmyN hn, dy pwT qoN spSt hY ik iehnW dI swihqkwrI Aqy prkrxW
dw Awps ivc dUr dw vI myL nhIN hY[ AKOqI sMq igAwnI jI ny vwihXwq ihkwXqW nUM sRyST
zPr nwmh nwl iK`c DU ky joVn dw koJw Xqn hI nhIN kIqw, sgoN aUt ptWg
mMnGVq swKI ilK ky dsmyS gurU jI nUM ies AXog sMigRh dw pwT krn dw aupdyS
idMidAW vI drswieAw hY[ AMDivSvws, AMnHI SrDw Aqy pRpMcW dy vMjwry iehnW AKOqI
sMqW (swDW) bwry gurbwxI dy prmwx,
sMq kw mwrgu Drm kI pauVI ko vfBwgI pwey] rwgu sorT, m: 5 pMnw 622,
rihE sMq hau toil swD bhuqyry ifTy]
sinAwsI, qpsIAh, muKhu ey pMifq imTy] sv: m: qIjy ky pMnw 1395
dsm gRMQ dIAW purwixk rcnwvW dw sroq
cMfI cirqR dIAW AMqm pMkqIAW, ‘ieiq sRI mwrkMfy purwxy sRI cMfI cirqRy aukiq iblws suMB bDih nwmu
Astmo iDAwey smwpqm suBmsq[8[ APMzU] 756’ qoN spSt hY ik ies rcnw dw sroq
mwrkMfy purwx hY[ iehnW pMkqIAW nwl imldIAW juldIAW ibicqR nwtk, iqRXw cirqR,
cwaubIs Avqwr, durgw kI vwr (BgauqI), Awid dIAW AMqm pMkqIAW qoN sMkyq imldy hn
ik iehnW rcnwvW dy sroq vI purwx hI hn[ purwixk rcnwvW ivcly Avqwrvwd, qIrQ, qp,
kOqk, jMqR, mMqR, qMqR, ir`DIAW, is`iDIAW, Awid pRqI sMklpW Aqy Swkq m`qI, vwm
mwrgI sMkwrW bwry gurbwxI dy hyT ilKy prmwxW qoN spSt hY ik gurmiq iehnW dw KMfn
krdI hY[ qW qy ienHW rcnwvW nUM dsmyS jI dI ikRq mMn ky pRcwrnw gurmiq dI
Av`igAw hY[
iliK iliK piVAw qyqw kiVAw (AhMkwrI)] bhu qIrQ BivAw qyqo livAw
(qIrQW dw mwx)]
bhu ByK kIAw dyhI duK dIAw] shu vy jIAw Apxw kIAw]
AMnu n KwieAw swdu gvwieAw] bhu duKu pwieAw dUjw BwieAw]
bsqR n pihrY Aihnis khrY (du`K)] moin ivgUqw (BrimAw) ikau jwgY
sUqw]
pg aupyqwxw (nMgy pYrIN) Apxw kIAw kmwxw] Alu mlu KweI isir CweI
(suAwh) pweI]
mUirK AMDY piq gvweI] ivxu nwvY ikCu Qwie n pweI]
rhY ibbwxI (jMgL) mVI mswxI] AMDu (AMnW) n jwxY iPir pCuqwxI] Awsw
dI vwr, pMnw 467
qMqu mMqu pwKMf n jwxw rwmu irdY mnu mwinAw]
AMjnu nwmu iqsY qy sUJY gursbdI scu jwinAw] rwgu sUhI. pMnw 766
isDu hovw isiD lweI, iriD AwKw Awau] gupqu prgtu hoie bYsw, loku
rwKY Bwau]
mqu dyiK BUlw vIsrY qyrw iciq n AwvY nwau] isrI rwgu mhlw 1 pMnw 14
Bwv:- jy mYN pugw hoieAw jogI bx jwvW; jy mYN jog smwDI dIAW
kwmXwbIAW hwsl kr lvW; jy mYN (krwmwq rwhIN) kdy luk qy kdy prgt ho jwvW; jy lok
myrw Awdr krn; (ieh sB ivArQ hY; mYnUM fr hY ik ir`DIAW is`DIAW kwrn mYN) qYnUM
Bulw nw idAW; ikqy qUM mYnUM ivsr nw jweyN; ikqy qyrw nwm myry icq ivc itky hI
nw[ sRI gurU gRMQ swihb drpn poQI 1 pMnw 171
sulqwnu pUCY, sunu by nwmw] dyKau qumHwry kwmw]1]
nwmw sulqwny bwiDlw] dyKau qyrw hir bITlw]1]rhwau]
ibsiml gaU dyhu jIvwie] nwqru grdin mwrau TWie]2]
bwidswh, AYsI ikau hoie] ibsimil kIAw nw jIvY koie]
myrw kIAw kCU n hoie] kir hY rwmu, hoie hY soie] rwgu BYrau, nwmdyv
jI, pnW 1165/66
Bwv:- bwdSwh (muhMmd quglk) puCdw hY, hy nwmw! sux, mYN qyry
rwm dy kMm vyKxy cwhuMdw hW [1[ bwdSwh ny nwmy nUM bnH ilAw (qy AwKx l`gw) mYN
qyrw hrI, bITul, vyKxw cwhuMdw hW[1[rhwau[ moeI hoeI gW jINdI kr dy, nhIN qW
qyrI grdn ieQy hI lwh idAWgw[2[ (mYN AwiKAw) bwdSwh AijhI g`l ikvyN ho skdI hY?
kdy koeI moieAw hoieAw muV nhIN jIivAw[3[ (Aqy) myrw kIqw kuJ nhIN huMdw, auhI
kuJ huMdw hY jo prmwqmw krdw hY[ sRI gurU gRMQ swihb drpn, poQI 8, pMnw468-470
is`D
boly sux nwnkw! quih jg nUM krwmwiq idKlweI[ kuJ idKwie AsW nUM BI, qUM ikauN
iF`l lweI[
bwbw boly nwQ jI! AsW vyKy jogI vsqu n kweI[ gur sMgiq ibnw dUjI Et
nhI hY kweI]42]
bwbw boly nwQ jI! sbud sunhu, scu muKhu AlweIN[
bwJhu scy nwm dy hor krwmwiq AswQY nwhI]43]
BweI
gurdws jI
kotI hU pIr vrij rhwey jw mIru suixAw DwieAw]
Qwn mukwm jly ibj mMdr, muiC muiC kuier rulwieAw]
koeI muglu n hoAw AMDw, iknY n prcw lwieAw]
mugl pTwxW BeI lVweI, rx mih qyg vgweI] rwgu Asw, mhlw 1, pMnw 417
Bwv:- jdoN (pTwx hwkmW ny) suixAW ik mIr (bwbr) h`lw krky Aw
irhw hY qW auhnW ny AnykW hI pIrW nUM (jwdU tUxy krky bwbr dI POj nUM nws krn
leI AYmnwbwd) ibTw idqw, (pr auhnW dIAW qsbIAW Pyrn qy vI) p`ky QW, mkwm Aqy mhl
(muglW dI A`g nwl) sV (ky suAwh ho gey)[ auhnW ny pTwx SwhzwidAW nUM toty krky
im`tI ivc rulw idqw[ (pIrW dIAW qsbIAW nwl iek vI mugl AMnHW nw hoieAw, koeI vI
pIr koeI krwmwq nw kr ky ivKw sikAw[ jdoN muglW qy pTwxw dI lVweI hoeI (lVweI
dy) mYdwn ivc (dohW iDrW ny) qlvwr clweI[ sRI gurU gRMQ swihb drpn, poQI 3, pMnw
375-377
"iriD isiD (nwtk cytk) dw rs mwXw nwl Awvry (AwPry?) hoey
lokW nUM hY, Awqm gXwnIAW dw mn ies vloN auprwm hY[" BweI kwnH isMG jI
nwBw, gurmq mwrqMf, Bwg 2, pMnw 802
pVcol dw incoV
ieSt ij`Qy
purwixk rcnwvW dy gumnwm kvI/kvIAW dw iBAMkr ieSt Avqwr Dwr ky dYNqW nwl Xu`D
krdw Aqy niSAW ivc gu`t jMglW ivc Bbkdw Aqy dmrU vjwauNdw iPrdw hY EQy gurU gRMQ
swihb dI gurbwxI ivcly ieSt dI pRIBwSw ieh hY[
<> siqnwmu, krqw, purKu, inrBau, inrvYru, Akwl mUriq, AjUnI
sYBM, gurpRswid] jpu jI
swcw swihbu, swcu nwie (inXm), BwiKAw Bwau Apwr (byAMq pRBU dI bolI
pRym Bwv vwLI hY)]
AwKih mMgih dyih dyih, dwiq kry dwqwru] jpu jI
imTbolVw jI hir sjxu svwmI morw] hau sMmil (cyqy krky) QkI jI, Eh
kdy n bolY kaurw]
kauVw bol nw jwnY pUrn BgvwnY Aaugx ko nw icqwry] rwgu sUhI, CMq, m:
5, pMnw 784 (sYNcI 5 pMnw 633)
Avqwr, dyvI, dyvqy, dYNq
ij`Qy g`pI kvI/kvIAW dIAW purwixk rcnwvW dy Avqwr, dyvI, dyvqy
Aqy dYNq kdI AidRSt BUq pRyqW vWg qy kdI idRSt mnu`KW vWg inrwhwrI rihMdy hoey
lKW virHAW dI aumr Bogdy hn, Aqy l`KW vryH Xu`D qy q`p krdy hn[ Xu`DW ivc dyvI
dyviqAW dI shwieqw vjoN bRwhmw, mhwkwl, vI Aw tpkdy hn[ kdI dyvI/dyvqy hvn X`gW
ivc C`qI pdwrQW dw Bojn krdy Aqy ncdy hn[ aunHW dI auqpqI dw FMg vI Axhoxw hY[
keI bRhmw dy k`nW dI mYl qoN aupjq huMdy hn, keI mhWdyv, ieMdr dyvqy, irSI, munI
Awid dy DrqI jW iksy dyvI dy vwLW au`qy vIrj ifgx nwl jm pYNdy hn Aqy keI jwdU,
tUxyN, jMqr, mMqr, Awid duAwrw pRgt ho jWdy hn[
gurbwxI Avqwrvwd, dyvI, dyvqy, Aqy dYNqW dy purwixk sMklpW nUM
nhIN mMdI[ gurbwxI Anuswr pRmwqmw Akwl mUriq hY Aqy jUnW ivc nhIN AwauNdw[ dyvI,
dyvqy Aqy dYNq mnu`Kqw ivc hI vsdy hn Aqy Awpo Awpxy cMgy mMdy krmW, Awcrx,
siBAwcwr Aqy pRmwqmw nwL joV/ivCoV Anuswr dyvI, dyvqy, dYNq jW rb rUp pCwxy jWdy
hn[ Bwv jo mnu`K pRBU dI ikRpw Aqy gurmiq duAwrw ‘nwm jpxw, vMf Ckxw, Aqy ikRq
krnI’ vwlw jIvn bqIq krdy hn auh dyvI/dyvqy hn[ pr jo mnu`K mnmiq Anuswr mMdy
krm krdy hn auh duSt, dYNq hn[
bilhwrI gur Awpxy idauhwVI sd vwr]
ijin mwns qy dyvqy kIey krq n lwgI vwr] Awsw dI vwr, p: 462
suKu duKu ijh prsY nhIN loBu mohu AiBmwnu] khu nwnk sun ry mnw so
mUriq Bgvwn] slok 13, m: 9
jo pRwnI inis idnu BjY rUp rwm iqh jwnu] hir jn hir AMqru nhI nwnk
swcI mwnu]29] m: 9
mwxs qy dyvqy Bey iDAwieAw nwmu hry ] isrIrwgu, mÚ 3, pMnw 90-17,
dsm gRMQ ivc gurbwxI Aqy is`^ ieiqhws AnkUl sm`grI bhuq hI QoVI
hY[ smu`cy dsm grMQ ivc bhuq v`fw ih`sw purwxW dIAW rcnwvW, jo ik ihMdU
Avqwrvwd, dyv/dyvI pUjw, imiQhws, dyvI/dyviqAW Aqy dYNqW dy Xu`DW nwL l`D p`D
hY, dw hY[ bwkI ih`sy ivc kwm auqyjk Aqy nSy pRyrk rcnwvW hn ijnHW dw pwT sMgq
jW pRvwr ivc bYT ky nhIN kIqw jw skdw[
Aihmd Swh AbdwlI dy hmilAW dy smyN qoN l`gB`g do sdIAW is`^I
kyNdrW Aqy gurDwmW au`qy ibpRnI rucI vwLy audwsIAW, inrmilAW, mhMqW, pujwrIAW
Awid dw vwrw pihrw hox krky is`^ Drm DroeI Aqy ivroDI pwmr kvIAW nUM mOkw iml
igAw iehnW purwxk rcnwvW nUM is`KI Dwrimk swihq ivc GsoVn dw[ is`^W, Kws krky
AwgUAW, dy pRspr vYr ivroD Aqy AxgihlI kwrn ivroDIAW dw ieh pRXojn hor vI sOKw
ho igAw[ pKMfI swDW, dMBI dyhDwrI gurU-bwibAW, AKOqI mhWpurKw, Awid dy it`fI dl
nUM iehnW AMDivSwsI rcnwvW nUM pRcwr ky AMnHIN SrDw vs SrDwlUAW nUM Tgx dy mMqR
imL igey[
is`^ rwgI, FwfI, kQwkwrW, pRcwrkW, AwgUAW smyq bhuigxqI
A`DpVH/AnpVH is`^W dI gurmiq Aqy gurbwxI igAwn pRqI AigAwq kwrn Swkq kvI/kvIAW
dIAW (mhW)kwl, BgauqI, iSvw, durgw, Awid pRqI iliKAW cOpeIAW, vwrW, svXY, Awid
is`^W dy inqnym dw AinKVvW AMg bx gey[ KojI ivdvwn ieiqhwskwrW dIAW ikRqW qoN
jwnkwrI imldI hY ik gurU swihbwn dy smyN ‘so dr’ dy isrlyK vwly pMj Sbd Aqy
‘so purK’ vwly cwr Sbd hI rhrwis dw pwT sI[ dsm gRMQ ivclI cOpeI Awid Aihmd
Swh AbdwlI dy hmilAW smyN, jdoN is`K pMQ jIvn/mOq dw sMGrS lV irhw sI, audwsIAW,
inrmilAW, mhMqW Awid ny rhrwis nwl joV id`qw[ 1945 ivc SRomxI kmytI v`loN CpI
is`K irhq mrXwdw ny AjokI cOpeI smyq pVHI jWdI rhrwis au`qy p`kI mohr lw id`qI[
gurmiq Aqy gurbwxI igAwn dy igAwqw A`q G`tigxqI ivdvwn bhuigxqI
A`gy kuskx dI ihmq nhIN rKdy[ jy ig: Bwg isMG, ipRM: hrBjn isMG, ig: surjIq isMG
imSnrI, s: gurbKS isMG kwlw APgwnw vrgy gurbwxI AnkUl dlIlW nwl purwixk rcnwvW
dw KMfn krn dI ihmq krdy hn qW rwStRXw svXm syvk sMG vrgIAW is`K pMQ ivroDI
sMsQwvW dy smrQk suAwrQI Dwrimk is`K AwgU, AKOqI ivdvwn, swDW dw it`fI dl, Awid
ienHW nUM gurmiq Aqy gurmRXwdw dy ault Cykx iCkvwaux dy XqnSIl ho jWdy hn[
AjokI is`K AwgU SRyxI pRspr vYr ivroD Aqy injI suAwrQ ivc Kc`q
hY[ is`KI dy SRomxI kyNdrW au`qy kwbz ADpVH kiQq isMG swihbwn Aqy jQydwr
hiQAweIAW pdvIAW nUM sur`KXq rKx dy XqnSIl hI jwpdy hn[ ies mMflI, ijs nUM swD
juMflI dI ihmwieq hwsl hY, ivc gurmiq Aqy gurbwxI igAwn dw igAwqw ivdvwn lBxw
kTn jwpdw hY[ kiQq pRis`D kQwkwr ig: sMq isMG mskIn, id`lI dw fyrydwr sMq ivrsw
isMG Aqy jlMDr dy vkIl gurcrnjIq isMG lWbw rwStRXw svXm syvk sMG nwl moFy nwl
moFw fwh ky smu`cy dsm gRMQ dI, kQw, tIky Aqy vkwlq rwhIN, proVqw krn ivc ruJy
hoey hn[
is`KI dw Awid hI qrkSIl gurU nwnk dyv jI dy purwixk imiQhwsk sMklpW, ibpRnIN sMskwrW Aqy krmkWfW nUM AsvIkwr krn kwrn hoieAw sI[ auqRwDkwrI is`^ gurU swihbwn ny ienHW sMklpW, sMkwrW Aqy krmkWfW, Bwv jMqR, mMqR, qMqR, Awid, ijnHW dw su`cI Awiqimk Aqy au`cI ADiAwqimk AvsQw nwl koeI sMbMd nhIN hY, qoN is`KI nUM sur`KXq rKx ihq qMn, mMn, DMn, dI kurbwnI id`qI[ A`j is`K jgq nUM purwixk ruh rIqW, rsmW, rvwjW Aqy mrXwdwvW ivc Psy vyK ky gurU swihbwn dIAW kubwnIAW BMg dy BwVy geIAW jwpdIAW hn[
Home Page:- www.sikhsundesh.net
Feedback:- charnjit@sikhsundesh.net